Upadłość konsumencka w kształcie jaki istnieje od marca 2020 roku jest niezwykle ważnym rozwiązaniem prawnym dla społeczeństwa. Upadłość konsumencka umożliwia rozwiązanie problemów finansowych poprzez umorzenie długów. Dla wielu jest to bardzo zaskakujące, że takie rozwiązanie naprawdę istnieje i działa w rzeczywistości. Jednocześnie upadłość konsumencka budzi sporo kontrowersji. Można spotkać się z głosami, że przecież długi trzeba spłacać, a skoro można je umarzać to po co się starać o spłacanie długów. Warto przywołać jakie były cele prowadzonych zmian i uzasadnienie, co ujęte zostało w uzasadnieniu do projektu ustawy.
Nowa upadłość konsumencka – potrzeby i cele
W dniu 31 grudnia 2014 r. weszła w życie dotycząca upadłości konsumenckiej. Ówcześnie odnotowano znaczny wzrost liczby wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej . W uzasadnieniu projektu ustawy przytoczono dane, iż:
W 2014 roku do sądów upadłościowych wpłynęło 300 wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckich, a ogłoszono wówczas jedynie 31 upadłości konsumenckich.
Zmiana, która obowiązywała już od 2015 roku doprowadziła do tego, że liczba wniosków zwiększyła się wówczas do 5616 wniosków, a ogłoszono 2153 upadłości konsumenckich. Dane za kolejne lata, to:
w 2016 r. ogłoszono 4447 upadłości konsumenckich, przy 8694 wnioskach,
w 2017 roku ogłoszono 5470 upadłości konsumenckich, przy 11 120 wnioskach,
w 2018 roku – ogłoszono 6552 upadłości konsumenckich, przy 12 719 wniosków,
Już w tym miejscu można wskazać, że te liczby to nic w porównaniu do 2021 roku, czyli po omawianej już nowelizacji, która wchodziła w życie w 2020 roku. W 2021 roku bowiem ogłoszono 18 200 upadłości konsumenckich.
WINA
Innym przewidzianym w ustawie instrumentem mającym usprawnić procedurę upadłościową jest rezygnacja z konieczności badania przez sąd, na etapie ogłaszania upadłości, zawinienia dłużnika w doprowadzeniu lub pogłębieniu stanu niewypłacalności. Tak, jak w przypadku niewypłacalności przedsiębiorców, o ogłoszeniu upadłości powinien przede wszystkim decydować stan niewypłacalności (stan, w którym dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych – art. 11 ust. 1 p.u.), a nie ocena zawinienia dłużnika w doprowadzeniu lub pogłębieniu stanu zadłużenia. Obowiązujące rozwiązania, pozwalające na oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie ustalenia, że dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień, są przyczyną znacznych różnic orzeczniczych w poszczególnych okręgach sądowych, przyczyniając się do powstania zjawiska „turystyki” upadłościowej na terenie kraju[3]). Ewentualne niewłaściwe zachowania dłużnika, niestanowiące przestępstwa lub czynności bezpośrednio nakierowanych na pokrzywdzenie wierzycieli, będą badane na etapie ustalenia planu spłat wierzycieli, a więc wtedy, gdy o zachowaniach dłużnika będą mogli wypowiedzieć się także wierzyciele. Wówczas będzie podejmowana decyzja, czy możliwa jest odmowa oddłużenia upadłego, przy czym możliwość tę ogranicza się do sytuacji celowego działania upadłego nakierowanego na trwonienie majątku, a więc prowadzącego do oczywistego pokrzywdzenia wierzycieli i wynikającego ze złej woli dłużnika.
UPROSZCZENIE
Podstawowym instrumentem mającym umożliwić sprawniejsze rozwiązywanie problemu nadmiernego zadłużenia jest wprowadzenie możliwości ogłoszenia upadłości osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej w uproszczonej procedurze bez wyznaczania sędziego – komisarza.
UKŁAD Z WIRZYCIELAMI
Ponadto ustawa wprowadza możliwość zawierania przez dłużników układów z wierzycielami z ograniczonym do minimum udziałem sądu, pod kierunkiem licencjonowanego doradcy restrukturyzacyjnego, który będzie jednocześnie czuwał nad wykonaniem tak zawartego układu. Z
PRZYGOTOWANA LIKWIDACJA „PRE-PACK”
Projekt przesądza także, że również dla dłużnika niebędącego przedsiębiorcą będzie możliwe zaproponowanie szybkiej sprzedaży całego podlegającego egzekucji majątku w trybie przygotowanej likwidacji (art. 56a–56h p.u., tzw. „pre-pack”), co zwiększy elastyczność dostępnych dla dłużnika opcji szybkiego wyjścia ze stanu niewypłacalności i nowego startu. Jednocześnie projekt wprowadza korekty we wspomnianej procedurze przygotowanej likwidacji usuwające trudności w jej stosowaniu w praktyce dostrzeżone w ciągu ostatnich trzech lat obowiązywania znowelizowanego prawa upadłościowego.
WARUNKOWE UMORZENIE DŁUGÓW
Dopełnieniem nowej regulacji jest przyjęcie rozwiązania, zgodnie z którym umorzenie zobowiązań bez planu spłat będzie miało charakter warunkowy we wszystkich tych przypadkach, gdy niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli będzie wynikała z osobistej sytuacji upadłego, która będzie miała trwały charakter. Ma to zapobiegać zbyt pochopnemu umarzaniu zobowiązań bez jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli, a tym samym skłaniać dłużników do podjęcia się wykonania planu spłat, który co do zasady ma trwać maksymalnie 3 lata (w opcji upadłościowej) i 5 lat (przy zawarciu układu z wierzycielami). Ponadto wprowadza się zasadę, że zgłoszenia wierzytelności powinny być składane bezpośrednio doradcy restrukturyzacyjnemu pełniącemu funkcję syndyka w miejsce obowiązującego systemu, w którym zgłoszenia składane są do sądu, a następnie przekazywane syndykom, co w praktyce opóźnia sporządzenie listy wierzytelności przez doradcę restrukturyzacyjnego.
- Uzasadnienie rozwiązań szczegółowych
Zmiany w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe
Art. 2
W związku z możliwością objęcia postępowaniem upadłościowym wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej także osoby, które zakończyły działalność gospodarczą bez oczekiwania upływu jednego roku od zakończenia działalności (zmiany wprowadzone z dniem 1 stycznia 2016 r.), projekt zakłada ujednolicenie ogólnej dyrektywy prowadzenia postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych, niezależnie od tego, czy sąd prowadzi postępowanie wobec przedsiębiorcy, byłego przedsiębiorcy czy też osoby fizycznej, która nigdy nie prowadziła działalności gospodarczej. Wymaga podkreślenia, że projekt zakłada praktyczne ujednolicenie sytuacji prawnej osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą z osobą nieprowadzącą takiej działalności na gruncie prawa upadłościowego. W konsekwencji proponuje się również uchylenie ust. 1a w art. 2.
Art. 24a
Przepis dodany w celu wyjaśnienia wątpliwości związanych ze składaniem wniosków o ogłoszenie upadłości. W praktyce pojawiały się wątpliwości, czy do wniosku powinien być dołączony odpis wniosku z załącznikami dla tymczasowego nadzorcy sądowego oraz – po ogłoszeniu upadłości – syndyka, niezależnie od konieczności złożenia odpisu wniosku z załącznikami w przypadku składania wniosku przez wierzyciela dla doręczenia odpisu dłużnikowi. Odpowiednie stosowanie art. 128 K.p.c. tych wątpliwości nie usuwało, gdyż przepis ten odnosi się wyłącznie do uczestnika postępowania, którym tymczasowy nadzorca sądowy oraz syndyk (w przypadku ogłoszenia upadłości bez wcześniejszego ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego) nie jest, stąd propozycja regulacji usuwającej tę wątpliwość.
Art. 38
Zmiana polega na dodaniu do przepisów, które stosuje się wobec tymczasowego nadzorcy sądowego, art. 178 p.u. (także zmienionego projektem niniejszej ustawy), który przewiduje, że syndyk może żądać od organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego potrzebnych informacji dotyczących majątku dłużnika oraz złożyć wniosek o poszukiwanie majątku upadłego przez komornika w sposób określony w tym przepisie.
Art. 43
Zmiana brzmienia art. 43 p.u. jest wynikiem dążenia do zapewnienia jasnego określenia, kiedy kończy się sprawowanie funkcji przez tymczasowego nadzorcę sądowego albo zarządcę przymusowego. Zmiana sprowadza się do rezygnacji z zasady, że zabezpieczenia w postaci tymczasowego nadzorcy sądowego albo zarządcy przymusowego upadają z chwilą objęcia majątku dłużnika przez syndyka. Proponowana regulacja w żaden sposób nie wpływa na zapewnienie ciągłości ochrony majątku dłużnika. Wynika to z faktu, że zgodnie z art. 51 ust. 1 p.u. postanowienie o ogłoszeniu upadłości, w tym również zawarte w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości powołanie syndyka jest skuteczne i wykonalne z dniem jego wydania, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Z dniem ogłoszenia upadłości jedynym podmiotem uprawnionym do zarządzania i rozporządzania majątkiem wchodzącym w skład masy upadłości jest syndyk, który zgodnie z art. 173 p.u. niezwłocznie obejmuje majątek upadłego. W przypadku gdy w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości został ustanowiony tymczasowy nadzorca sądowy albo zarządca przymusowy, syndyk, w określonym zakresie, przejmuje majątek oraz dokumentację od tych osób, które są zobowiązane wydać ją wyłącznie do rąk syndyka. Jednocześnie, dla zapewnienia transparentności oraz bezpieczeństwa obrotu wprowadza się obowiązek obwieszczania o upadku zabezpieczenia w postaci ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego albo zarządu przymusowego. Obowiązek ten będzie skorelowany z wejściem w życie przepisów dotyczących Krajowego Rejestru Zadłużonych.
Art. 51
Zmiana art. 51 ust. 1 pkt 4 p.u. jest wynikiem przyjęcia koncepcji, że zarówno w przypadku upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, jak i w przypadku przedsiębiorców, zgłoszenia wierzytelności będą dokonywane bezpośrednio do syndyka, który będzie dokonywał sprawdzenia formalnego zgłoszenia, analizy merytorycznej i na tej podstawie, tak jak dotychczas, będzie ustalał listę wierzytelności. Zmiana ta usprawni i przyspieszy postępowanie upadłościowe, zarówno w odniesieniu do konsumentów, jak i przedsiębiorców, gdyż znacznie ograniczy liczbę czynności wykonywanych przez sędziego-komisarza, a przede wszystkim ograniczy liczbę czynności wykonywanych przez pracowników sekretariatów wydziałów upadłościowych. Zmiana wiąże się również ze zmianą art. 241, art. 242a oraz art. 4915 ust. 1 pkt 3.
Zmiana w art. 51 ust. 1 pkt 6 jest wynikiem odejścia od koncepcji wyznaczania osoby, która w postępowaniu upadłościowym będzie pełniła funkcję sędziego-komisarza oraz zastępcy sędziego-komisarza przez sąd. Obecnie wyznaczanie sędziego-komisarza oraz zastępcy sędziego-komisarza następuje na podstawie postanowienia sądu, a więc jest elementem decyzji organu korzystającego z przymiotu niezawisłości. Co do zasady, sąd w zakresie wyznaczania sędziego-komisarza oraz zastępcy sędziego-komisarza nie jest ograniczony żadnymi regułami. W skrajnych przypadkach, np. w sytuacji zmian kadrowych w wydziale do spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych, może okazać się, że do pełnienia funkcji sędziego-komisarza we wszystkich sprawach, w których poprzedni sędzia-komisarz już nie orzeka w wydziale, zostanie wyznaczony ten sam sędzia. Rozwiązanie takie nie uwzględnia faktu, że wyznaczanie sędziego-komisarza oraz jego zastępcy jest elementem z zakresu organizacji pracy wydziału do spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych i powinno być dokonywane w sposób gwarantujący równomierne obciążenie pracą sędziów orzekających w tym wydziale. Ponadto wyznaczanie sędziego-komisarza powinno być dokonywane w sposób jasny i transparentny. Najlepszym gwarantem przejrzystości postępowania w zakresie wyznaczania sędziego komisarza oraz jego zastępcy jest zastosowanie określonego w § 43 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2015 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych, narzędzia informatycznego działającego w oparciu o generator liczb losowych z uwzględnieniem regulacji § 43 ust. 3 tego rozporządzenia, zgodnie z którą do przydziału spraw referendarzom sądowym przepisy oddziału I działu III rozporządzenia stosuje się odpowiednio, zgodnie z ustalonym podziałem czynności. Z tego względu projekt zakłada, że w postanowieniu sądu o ogłoszeniu upadłości sąd nie wyznacza imiennie sędziego-komisarza ani zastępcy sędziego-komisarza, a jedynie wskazuje, czy do pełnienia funkcji sędziego-komisarza oraz zastępcy sędziego-komisarza ma zostać wyznaczony sędzia czy referendarz sądowy. Następnie, po wydaniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości, sędzia, który w postępowaniu będzie pełnił funkcję sędziego-komisarza albo jego zastępcy, zostanie wyznaczony zgodnie z ogólnymi regułami dotyczącymi przydziału spraw określonymi w Regulaminie urzędowania sądów powszechnych. Projektowana regulacja jest spójna ze zmianą w art. 151. Zgodnie z dodawanym w treści art. 151 ust. 1a do pełnienia funkcji sędziego-komisarza może zostać wyznaczony referendarz sądowy. Decyzję o tym, czy funkcję sędziego-komisarza oraz zastępcy sędziego-komisarza powinien pełnić sędzia czy referendarz sądowy powinien podjąć sąd, który ogłasza upadłość, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności dotyczące przewidywanego stopnia skomplikowania postępowania upadłościowego. Sąd może więc postanowić, że funkcję zarówno sędziego-komisarza, jak i jego zastępcy będzie pełnił sędzia, albo że obie te funkcje będzie pełnił referendarz sądowy albo też, że jedną z nich będzie pełnił sędzia, a drugą referendarz sądowy.
Uzupełnieniem tej regulacji jest projektowany art. 151 ust. 3, zgodnie z którym w szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może wskazać, że czynności
sędziego-komisarza może wykonywać więcej niż jeden zastępca sędziego-komisarza. Przepis art. 51a ust. 1 pkt 6 stosuje się. Oznacza to, że zarówno w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości, jak i później w toku postępowania, sąd może postanowić, że w postępowaniu będzie działał więcej niż jeden zastępca sędziego-komisarza. Jeżeli sąd podejmie taką decyzję już po ogłoszeniu upadłości, to zgodnie z art. 51 ust. 1 pkt 6 powinien wskazać w postanowieniu, czy do pełnienia funkcji sędziego-komisarza oraz zastępcy sędziego-komisarza ma zostać wyznaczony sędzia czy referendarz sądowy.
Art. 56a–56h
Zmiana w art. 56a ma na celu wyjaśnienie wątpliwości co do możliwości dokonania sprzedaży składników przedsiębiorstwa dłużnika na rzecz więcej niż jednego nabywcy jednocześnie.
Dla zapewnienia pełnej efektywności procedury przygotowanej likwidacji, zgodnie z zasadą optymalizacji wyrażoną w art. 2, projekt wyjaśnia także wątpliwość co do dopuszczalności złożenia wniosku o zatwierdzenie warunków sprzedaży w toku postępowania o ogłoszenie upadłości (po zgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości), oraz przez każdego z jego uczestników (art. 26 ust. 1). Wniosek taki może zostać złożony również przez dłużnika, który nie składa własnego wniosku o ogłoszenie upadłości, w szczególności w odpowiedzi na wniosek wierzyciela o ogłoszenie upadłości (w tym również jako wniosek ewentualny, zgłoszony na wypadek gdyby sąd, pomimo przeciwnego stanowiska dłużnika, ogłosił jego upadłość). Z powyższą zmianą skorelowana jest także zmiana w art. 56d ust. 2 umożliwiająca złożenie zażalenia na oddalenie wniosku o zatwierdzenie warunków sprzedaży nie tylko przez wnioskodawcę, ale też dłużnika, który nie będąc wnioskodawcą może nie zgadzać się z oddaleniem wniosku.
Ponadto, w odpowiedzi na pojawiające się w praktyce trudności w realizacji w pełni transparentnej i zapewniającej maksymalnie możliwe zaspokojenie roszczeń wierzycieli procedury przygotowanej likwidacji, projekt wprowadza uszczegóławiające regulacje, w ramach których:
- wnioskodawca występujący o zatwierdzenie warunków przetargu będzie zobowiązany do:
– złożenia wadium; rozwiązanie to ma na celu zapewnienie, aby złożenie wniosku nie miało na celu opóźnienia lub uniemożliwienia dokonania sprzedaży w trybie przygotowanej likwidacji oraz aby ograniczyć do minimum składanie wniosków podmiotów nie będących w stanie sfinansować zakupu w ramach tej procedury;
– załączenia listy zabezpieczeń dokonanych przez wierzycieli na majątku dłużnika z odpisami wniosku dla znanych wierzycieli zabezpieczonych na majątku dłużnika; rozwiązanie to ma uchronić wierzycieli zabezpieczonych przed ryzykiem nielojalnych zachowań ze strony dłużnika mogących skutkować obniżeniem poziomu zaspokojenia wierzycieli rzeczowych, szczególnie chronionych w procedurach upadłościowych (art. 56a ust. 2a i 2b oraz dodanie w art. 56d ust. 3 i w art. 56e ust. 4);
- obligatoryjnie będzie ustanawiany tymczasowy nadzorca sądowy (ewentualnie zarządca przymusowy) z określonymi w ustawie obowiązkami, co ma gwarantować sprawne i transparentne przeprowadzenie procedury przygotowanej likwidacji (art. 56aa).
- złożenie wniosku będzie podlegało obwieszczeniu; rozwiązanie to umożliwi złożenie w tej samej procedurze innych wniosków i ewentualne przeprowadzenie licytacji; rozwiązanie to ma chronić uczestników postępowania przed zarzutami naruszenia praw wierzycieli przez dokonanie sprzedaży po zaniżonej cenie, bez właściwego zbadania zainteresowania nabyciem przedsiębiorstwa lub jego składników przez inne funkcjonujące na rynku podmioty (art. 56ab i art. 56cc).
W obecnym stanie prawnym jest możliwa sytuacja, w której termin do zawarcia umowy sprzedaży może minąć przed terminem, w którym prawomocność będzie mogła być formalnie stwierdzona. Proponowane rozwiązanie ma pozwolić na uniknięcie takiej sytuacji (zmiana w art. 56e ust. 1). Dla zapewnienia szybkiego przepływu informacji wprowadza się dla sądu obowiązek zawiadomienia syndyka o prawomocności postanowienia o zatwierdzeniu warunków sprzedaży przy zastosowaniu środków bezpośredniego przekazu informacji, takich jak telefon, faks, poczta elektroniczna (art. 56e ust. 1 zdanie drugie).
Dodanie w art. 56f ust. 1a ma umożliwić inwestorowi przyspieszenie przejęcia zarządzania nad przedsiębiorstwem, wzorem art. 56f ust. 1, już po wydaniu postanowienia w tym zakresie, ale przed jego uprawomocnieniem.
W obecnym stanie prawnym, w szczególności w przypadku długiego czasu uprawomocniania się postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia przygotowanej likwidacji, wartość przedmiotu sprzedaży może ulec istotnej zmianie. Obecnie w takiej sytuacji stosowny wniosek o korektę postanowienia może złożyć jedynie syndyk, natomiast nabywca nie ma żadnych instrumentów prawnych w tym zakresie – może jedynie nie przystąpić do transakcji. Wprowadzenie rozwiązania zawartego w zmienionym art. 56h pozwala na ujednolicenie pozycji zarówno sprzedającego (syndyka), jak i kupującego (inwestora).
Art. 63
Proponowane dodanie w art. 63 ust. 1a–1d ma w sposób kompleksowy rozwiązać problem określania części dochodu upadłego, która nie wchodzi do masy upadłości. Jest to szczególnie istotne w związku z zaobserwowanymi w praktyce poważnymi rozbieżnościami co do kwot, które otrzymują konsumenci objęci postępowaniem upadłościowym z tytułu świadczeń emerytalnych lub rentowych.
W ramach prac Zespołu powołanego przez Ministra Sprawiedliwości do opracowania projektu zmian przepisów w zakresie upadłości konsumenckiej (Dz. Urz. MS z 2016 poz. 213, z późn. zm.) ustalono, że ZUS pozostawia do dyspozycji upadłego emeryta lub rencisty tylko tę część świadczenia, która zgodnie z art. 141 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270, z późn. zm.) jest wolna od potrąceń i egzekucji, a pozostałą część świadczenia przekazuje na konto masy upadłości, co może być uzasadnione treścią art. 63 ust. 1 pkt 1 p.u. i jest skrajnie niekorzystne dla emeryta lub rencisty, gdyż pozostawia mu do dyspozycji kwotę 500 zł (por. art. 85 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Rozwiązanie to jest zazwyczaj korygowane w postępowaniu upadłościowym przez wydanie orzeczeń przez sędziego-komisarza w trybie art. 49111 p.u., ale nie ulega wątpliwości, że w praktyce jest przyczyną dodatkowych sporów i nierównego traktowania osób znajdujących się w zbliżonej sytuacji prawnej.
Proponowana regulacja ma na celu zagwarantowanie pozostawienia osobom, wobec których ogłoszono upadłość, takich środków finansowych, które umożliwiają osobie samotnie gospodarującej lub rodzinie samodzielne utrzymanie się, bez konieczności korzystania ze świadczeń z pomocy społecznej.
W konsekwencji, proponuje się aby wysokość kwoty wyłączonej z masy upadłości osoby fizycznej, niezależnie od podstawy prawnej, nie była niższa od:
– 150% kwoty, która na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2018 r. poz. 1508, z późn. zm.) uprawnia do uzyskania świadczeń z pomocy społecznej w przypadku osoby samotnie gospodarującej (na dzień 11 lipca 2018 r. kwota ta wynosiła 701 zł)oraz,
– iloczynu liczby osób pozostających na utrzymaniu upadłego wraz z upadłym oraz 150% kwoty, która na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej, w przypadku osoby, na której utrzymaniu pozostają inne osoby; (na dzień 11 lipca 2018 r. kwota ta, wynosiła 528 zł[4]).
W ten sposób zapewni się systemowo spójne rozwiązanie relacji przepisów odnoszących się do egzekucji i praw wierzycieli oraz oddłużenia na podstawie przepisów prawa upadłościowego z przepisami o pomocy społecznej.
Niezależnie od wskazanego wyżej rozwiązania, projekt wprowadza możliwość indywidualnego określenia zakresu wyłączenia z masy upadłości części dochodu upadłego, wskazując, że sędzia-komisarz (lub sąd w przypadku postępowania upadłościowego w trybie przepisów Tytułu V ustawy) będzie w tym przypadku uwzględniał szczególne potrzeby upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu (np. stan zdrowia, potrzeby mieszkaniowe). Postanowienie sędziego-komisarza będzie podlegało zaskarżeniu przez upadłego i jego wierzycieli. Rozwiązanie to jest projektowane jako zabezpieczenie systemowe przed wyjątkowymi sytuacjami, w których może znaleźć się upadły i jego rodzina.
Art. 63a oraz uchylenie art. 49111
Proponowane rozwiązanie ma wyjaśnić wzajemne relacje art. 73 i art. 49111 p.u., a jednocześnie wyeliminować w postępowaniu upadłościowym, także dotyczącym przedsiębiorców, składanie wniosków o wyłączenie z masy upadłości we wszystkich tych przypadkach, gdy spór dotyczący poszczególnych przedmiotów należących do upadłego ma w istocie charakter wewnętrzny, ściśle związany z postępowaniem upadłościowym i sprowadza się do interpretacji przepisów o ustalaniu składu masy upadłości. Przeniesienie regulacji zawartej w art. 49111 do części pierwszej ustawy – Prawo upadłościowe oznacza też, że art. 63a i przepisy dotyczące wyłączenia z masy upadłości mają charakter uzupełniający, a nie wzajemnie wykluczający (por. zmianę w art. 4912).
Art. 125
Zmiana w art. 125 ust. 3 umożliwia obronę byłego małżonka albo małżonka upadłego przed objęciem masą upadłości majątku, który w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przestał być majątkiem wspólnym w wyniku rozwodu, separacji lub ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków. W związku z dużym wzrostem liczby upadłości konsumenckich w ostatnich dwóch latach w praktyce pojawiły się sytuacje, które naruszały prawa, w szczególności byłych małżonków osób objętych postępowaniem upadłościowym, przez automatyzm działania normy przewidzianej w art. 125 ust. 3 w zw. z art. 125 ust. 1 p.u., niezależnie od świadomości byłego małżonka co do istnienia podstawy do ogłoszenia upadłości, sposobu w jaki dokonano podziału majątku w związku z powstaniem rozdzielności majątkowej w okresie roku od złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz okoliczności powstania zadłużenia byłego małżonka. Projektowane rozwiązanie pozwoli oddzielić w praktyce przypadki, w których postępowanie upadłościowe może być wykorzystane przez małżonków do uniknięcia odpowiedzialności wobec wierzycieli od tych, w których powstanie rozdzielności majątkowej z powodów wskazanych w art. 125 ust. 3 p.u. nie prowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli i nie będzie stanowić nieuzasadnionego wzbogacenia byłego małżonka albo małżonka upadłego. Nie powinno też ulegać wątpliwości, że sąd będzie oceniał spełnienie przesłanek umożliwiających powodowi ochronę przed upadłością małżonka lub byłego małżonka przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, a więc biorąc pod uwagę czas, w którym wystąpiła niewypłacalność w relacji do rozwodu lub separacji, strukturę długów i czas ich powstania, sposób podziału majątku itp. Proponowana regulacja ma na celu wyeliminowanie oczywistych niesprawiedliwych i nieakceptowalnych społecznie skutków ogłoszenia upadłości byłego małżonka, przy zachowaniu zasady bezskuteczności powstania rozdzielności majątkowej w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Mając na uwadze specyfikę sporu, ściśle związaną z ogłoszeniem upadłości jednego z małżonków, zdecydowano o wskazaniu właściwości sądu upadłościowego do rozpoznania opisanego w przepisie powództwa, co powinno zapewnić sprawne rozpoznanie sprawy. Efektywności tego postępowania służy również możliwość wystąpienia o dokonanie zabezpieczenia, o którym mowa w art. 125 ust. 3 zdanie 3.
Art. 144
Praktyka prowadzenia postępowań upadłości konsumenckiej wskazuje na występujący coraz częściej problem wpływu zobowiązań alimentacyjnych na możliwość przygotowania i realizacji planów spłaty wierzycieli. W szczególności należy wskazać na art. 144 ust. 3 p.u., zgodnie z którym do postępowań w sprawach o należne od upadłego alimenty oraz renty z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia albo utratę żywiciela oraz z tytułu zmiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę nie stosuje się ogólnych zasad prowadzenia postępowań po ogłoszeniu upadłości, co oznacza, że tego rodzaju sprawy prowadzone są bez udziału syndyka. W konsekwencji może dochodzić do sytuacji, w których wierzytelności alimentacyjne będą uniemożliwiały wykonanie jakiegokolwiek planu spłat, w związku z regulacją zawartą w art. 49115, zgodnie z którą, sąd przy ustalaniu planu spłat, bierze pod uwagę także konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz wysokość niezaspokojonych wierzytelności, a ponadto możliwe jest wszczęcie przeciw upadłemu postępowania egzekucyjnego w celu dochodzenia wierzytelności, o których mowa w art. 144 ust. 3 (por. art. 49115 ust. 4 i 6).
Wprowadzenie możliwości żądania zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego powinno przeciwdziałać potencjalnym nadużyciom ze strony upadłego i jego wierzycieli uprzywilejowanych w relacji do pozostałych wierzycieli. W ten sposób syndyk będzie mógł skutecznie podjąć starania o korektę decyzji ustalających zobowiązania alimentacyjne, które przy ich podejmowaniu mogły nie uwzględniać złożoności sytuacji upadłego i jego ogólnego stanu zadłużenia.
Art. 150 ust. 3
Proponowana zmiana ma na celu ograniczenie zakazu wchodzenia sędziego-komisarza w skład sądu po ogłoszeniu upadłości, Obecna regulacja art. 150 ust. 3 powoduje bardzo poważne utrudnienia w prowadzeniu postępowań upadłościowych związane z tym, że akta sprawy są często przekazywane między sędzią-komisarzem a sądem, co opóźnia wydawanie decyzji. Pozostawiono zasadę, zgodnie z którą sędzia-komisarz ani jego zastępca nie może wchodzić w skład sądu, który orzeka w przedmiocie wynagrodzenia lub odwołania syndyka oraz wyłączenia z masy upadłości. Ponadto, na zasadach ogólnych, sędzia-komisarz nie będzie mógł wchodzi w skład sądu rozpoznającego środek zaskarżenia od jego orzeczenia. Zakres wyłączeń gwarantuje niezbędny obiektywizm w sprawach, w których sędzia-komisarz z uwagi na swoje kompetencje nadzorcze podejmował wcześniej określone czynności w postępowaniu (dotyczy to spraw w przedmiocie wynagrodzenia i odpowiedzialności dyscyplinarnej syndyka oraz wyłączenia z masy upadłości). Proponowana zmiana umożliwi w szczególności sporządzanie planu spłaty przez sąd, w skład którego może wejść osoba, która w postępowaniu pełniła funkcję sędziego-komisarza. Jest to zmiana, którą wielokrotnie zgłaszały sądy upadłościowe, wskazując, że sędzia-komisarz najlepiej zna sytuację upadłego i wyłączenie go z możliwości orzekania w przedmiocie planu spłaty jest jednym z powodów przedłużenia postępowania upadłościowego prowadzonego wobec osoby fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej. Jednocześnie analogicznej zmiany nie zaproponowano w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne z uwagi na fakt, że w postępowaniu restrukturyzacyjnym zakres kompetencji sądu jest zdecydowanie węższy i ogranicza się do czynności, których charakter uzasadnia wyłączenie sędziego-komisarza od udziału w składzie sądu.
Art. 151
Z uwagi na bezprecedensowy wzrost liczby postępowań upadłościowych konsumentów po 2014 r. i związane z tym rosnące obciążenie sędziów upadłościowych proponuje się wprowadzenie do wydziałów upadłościowych referendarzy sądowych, którzy przejęliby funkcje sędziów-komisarzy w zakresie czynności stanowiących sprawowanie nadzoru nad syndykiem. Koniecznym jest jednak wyłączenie spod tak przyznanych kompetencji referendarzy sądowych stosowania środków przymusu.
Zgodnie z art. 2 § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 52, z późn. zm.) zadania z zakresu ochrony prawnej, inne niż wymiar sprawiedliwości, wykonują w sądach referendarze sądowi i starsi referendarze sądowi. Ustawodawca wprowadzając instytucję referendarza sądowego, a następnie rozszerzając jego kompetencje, wyszedł z założenia, iż czynności z zakresu ochrony prawnej, niewiążące się z wymiarem sprawiedliwości (czyli z rozstrzyganiem sporów prawnych) mogą i powinny być przekazane podmiotom innym niż sądy. W konsekwencji, dla ustalenia, czy referendarz może pełnić funkcję sędziego-komisarza, konieczne jest ustalenie, czy i w jakim zakresie sędzia-komisarz sprawuje wymiar sprawiedliwości.
Trybunał Konstytucyjny, definiując pojęcie wymiaru sprawiedliwości w orzeczeniu z dnia 13 marca 1996 r.[5]), wskazał, że pojęcie to należy rozumieć „przedmiotowo, jako czynność polegającą na rozstrzygnięciu konfliktów prawnych”. Zatem atrybutem władzy sądowniczej, stanowiącym istotę wymiaru sprawiedliwości jest rozstrzyganie sporów prawnych („konfliktów prawnych”), czyli ustalanie praw i obowiązków wynikających ze spornego stosunku prawnego.
W świetle takiej definicji sędzia-komisarz nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości, gdyż zasadnicza większość jego czynności sprowadza się do sprawowania nadzoru nad syndykiem. Czynności sędziego-komisarza w postępowaniu upadłościowym prowadzonym wobec konsumenta nie są sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości.
Należy również podkreślić, że stopniowo zakres kompetencji referendarzy sądowych jest rozszerzany. W postępowaniu karnym referendarze sądowi zostali wyposażeni w nowe kompetencje z dniem 1 lipca 2015 r., czyli z dniem wejścia w życie dwóch ustaw nowelizujących Kodeks postępowania karnego – ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 396). W postępowaniu cywilnym nowe kompetencje referendarzy sądowych pojawiły się z dniem 8 września 2016 r. wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1311, z późn. zm.).
Projektowana zmiana art. 151 jest spójna z regulacjami dotyczącymi kompetencji referendarzy sądowych w postępowaniu egzekucyjnym. Zgodnie ze znowelizowanym art. 759 § 11 k.p.c.[6]) w postępowaniu egzekucyjnym czynności zastrzeżone dla sądu mogą być wykonywane przez referendarza sądowego, z wyłączeniem:
1) stosowania środków przymusu;
2) orzekania o ściągnięciu należności w trybie art. 873;
3) stwierdzenia wygaśnięcia skutków przybicia i utraty rękojmi;
4) spraw o egzekucję świadczeń niepieniężnych z wyjątkiem wydania rzeczy ruchomej;
5) spraw o egzekucję przez zarząd przymusowy;
6) spraw o egzekucję przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego.
Analogicznie do tej regulacji proponuje się wyłączenie z kompetencji referendarza stosowania środków przymusu, rozstrzygania wątpliwości, które z przedmiotów należących do upadłego wchodzą do masy upadłości, orzekania w przedmiocie wyłączenia z masy upadłości, rozpoznawania sprzeciwów od listy wierzytelności oraz zarzutów od planów podziału. Czynności te będzie wykonywał jako sędzia-komisarz sędzia wyznaczony zgodnie z ogólnymi regułami, tj. z zastosowaniem określonego w § 43 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2015 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych, narzędzia informatycznego działającego w oparciu o generator liczb losowych. Do wyznaczonego sędziego będzie się stosowało odpowiednio przepisy dotyczące sędziego-komisarza co oznacza m.in. stosowanie art. 222 ust. 1 zdanie drugie dotyczącego wnoszenia zażaleń.
Zgodnie z art. 7673a k.p.c. w postępowaniu egzekucyjnym „skarga na postanowienie referendarza sądowego przysługuje w przypadkach, w których na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Wniesienie skargi nie powoduje utraty mocy przez zaskarżone postanowienie referendarza sądowego. Sąd rozpoznaje skargę w składzie jednego sędziego, jako sąd drugiej instancji, stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu. Rozpoznając skargę, sąd wydaje postanowienie, w którym zaskarżone postanowienie referendarza sądowego utrzymuje w mocy albo je zmienia.”. Regulacja powyższa stanowi wyjątek od zasady określonej w art. 39822 § 2 k.p.c., zgodnie z którą w razie wniesienia skargi orzeczenie referendarza sądowego traci moc. Przyjęcie odmiennego rozwiązania w postępowaniu egzekucyjnym podyktowane było potrzebą zapewnienia sprawności i szybkości postępowania egzekucyjnego oraz potrzebą zachowania zbieżności z postępowaniem mającym miejsce na skutek zaskarżenia zażaleniem postanowień w razie ich wydania w postępowaniu egzekucyjnym przez sąd. Postanowienie takie bowiem, mimo zaskarżenia zażaleniem, nie traci mocy i co do zasady jest skuteczne. Analogiczne rozwiązanie proponuje się w projektowanym art. 151 ust. 1c. Rozwiązanie takie zapewni spójność procedury związanej z zaskarżaniem postanowień wydawanych przez sędziego-komisarza, który jest sędzią oraz sędziego-komisarza, który jest referendarzem.
Zamian w art. 151 ust. 3 została wyjaśnionej przy zmianach w art. 51.
Zmiana w art. 151 ust. 5 wprowadza postulowane przez praktykę rozwiązanie, które pozwala na podjęcie czynności w postępowaniu upadłościowym w przypadku nieobecności sędziego komisarza i jego zastępcy. Czynności te będzie wykonywał jako sędzia-komisarz sędzia wyznaczony zgodnie z ogólnymi regułami, tj. z zastosowaniem określonego w § 43 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2015 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych, narzędzia informatycznego działającego w oparciu o generator liczb losowych. Do wyznaczonego sędziego będzie się stosowało odpowiednio przepisy dotyczące sędziego-komisarza co oznacza m.in. stosowanie art. 222 ust. 1 zdanie drugie dotyczącego wnoszenia zażaleń. Szczegółowe zasady dotyczące stosowania narzędzia informatycznego do wyznaczania sędziego-komisarza oraz wyznaczonego sędziego zostaną określone w Regulaminie urzędowania sądów powszechnych z zagwarantowaniem możliwości wyłączania od udziału w losowaniu konkretnej sprawy o znacznym stopniu skomplikowania sędziego, w którego referacie już znajdują się sprawy o podobnym stopniu skomplikowania.
Art. 176
Zmiana wprowadzona do ust. 1 polega na dodaniu obowiązku poinformowania o ogłoszeniu upadłości i jej konsekwencjach także małżonka dłużnika. Umożliwi to małżonkowi podjęcie decyzji o zgłoszeniu swojej wierzytelności (por. art. 124 ust. 3 p.u.) albo o złożeniu własnego wniosku o ogłoszenie upadłości (por. dodanie ust. 1b).
Dodanie ust. 1a
W ust. 1a wprowadzono obowiązki informacyjne związane z przewidzianym w art. 24 i art. 54 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego[7]) zakresem obowiązków informacyjnych przekazywanych wierzycielom w drodze indywidualnego zawiadomienia. Rozwiązanie to precyzuje obowiązki informacyjne, które powinny znaleźć się w zawiadomieniach wysyłanych wierzycielom po ogłoszeniu upadłości. Ponadto, zakres informacji skorelowany jest ze zmianą wprowadzoną do art. 235 zmieniającego zasady pokrywania kosztów związanych ze spóźnionymi zgłoszeniami wierzytelności.
Zmiany wprowadzone w ust. 2 mają na celu usunięcie praktycznych trudności związanych z stosowaniem obecnie obowiązującej regulacji nakładającej na syndyka obowiązek wydawania przesyłek pocztowych upadłemu, które nie dotyczą majątku masy upadłości lub których zatrzymanie nie jest potrzebne ze względu na zawarte w nich wiadomości bez doprecyzowania, w jakim terminie syndyk powinien przesyłki wydać upadłemu oraz bez określenia momentu, w którym następuje skutek doręczenia. Ma to szczególne znaczenie w przypadku doręczeń przesyłek sądowych dla upadłego.
W projektowanym przepisie proponuje się wprowadzenie 7 dniowego terminu dla umożliwienia upadłemu odebrania przesyłki oraz przyjęcie zasady, że doręczenie przesyłki dla upadłego uważa się za dokonane z upływem 30 dni od doręczenia przesyłki syndykowi.
Jednocześnie, zdecydowano o wyłączeniu stosowania obowiązku przejmowania korespondencji upadłego przez syndyka w przypadku upadłości osób nieprowadzących działalności gospodarczej, o ile postępowanie to będzie prowadzone w trybie przepisów części III tytułu piątego ustawy.
Art. 178
Rozwiązanie przewidziane w dodanym art. 178 ust. 2 p.u. polega na rozszerzeniu możliwości prawnych poszukiwania majątku upadłego, co ma szczególne znaczenie w przypadku upadłości konsumenckiej, choć będzie także pomocne przy prowadzeniu upadłości przedsiębiorców. Rozwiązanie to pozwoli syndykom m.in. na korzystanie ze źródeł informacji, do których dostęp mają komornicy, a z których syndycy nie mogą w szybki sposób bezpośrednio pozyskać danych dla ustalenia kompletności informacji o majątku upadłego.
Dodanie ust. 3 ma służyć usunięciu wątpliwości co do skutków procesowych wysłania pisma procesowego do syndyka (przede wszystkim zgłoszenia wierzytelności, co ma wywoływać skutki określone w art. 240b – przerwanie terminu przedawnienia). Przepis ten wskazuje, że m.in. termin przedawnienia przerywa złożenie pisma sądowego w polskiej placówce pocztowej, o której mowa w § 2 art. 165 k.p.c.
Art. 230
Proponowana zmiana ma na celu sprecyzowanie zakresu kosztów postępowania upadłościowego i wynika przede wszystkim z wprowadzenia procedury zgłaszania wierzytelności bezpośrednio do syndyka. Wydatki syndyka związane z ustalaniem listy wierzytelności powinny stanowić koszty postępowania. Konieczność przechowywania zgłoszeń wierzytelności w okresie postępowania upadłościowego może rodzić potrzebę wynajęcia określonych pomieszczeń. Koszty eksploatacji tych pomieszczeń również powinny stanowić koszty postępowania. W zmienianym przepisie wskazano również, że koszty związane z ustalaniem masy upadłości stanowią koszty postępowania. Są to np. koszty związane z poszukiwaniem majątku dłużnika.
Art. 235
Proponowane rozwiązanie upraszcza procedurę ponoszenia kosztów spóźnionego zgłoszenia wierzytelności, określając zryczałtowaną kwotę, którą wierzyciel każdorazowo powinien złożyć w przypadku spóźnienia. Ma też działać dyscyplinująco na wierzycieli i ograniczać do minimum opóźnienia w toczących się postępowaniach związane ze składaniem zgłoszeń po wyznaczonym terminie. Przepis wskazuje, że koszt spóźnionego zgłoszenia wierzytelności ponosi wierzyciel, co wyeliminuje konieczność rozliczenia kosztów takiego zgłoszenia w trakcie postępowania upadłościowego. Należy pamiętać, że spóźnione zgłoszenie wierzytelności to nie tylko konieczność sporządzenia uzupełniającej listy wierzytelności, ale przede wszystkim wydłużenie czasu trwania postępowania, dodatkowe obciążenie pracą dla syndyka i organów sądowych, a co za tym idzie, zwiększenie ogólnych kosztów postępowania. Precyzyjne rozliczenie wszystkich kosztów związanych ze spóźnionym zgłoszeniem wierzytelności jest więc praktycznie niewykonalne, stąd przyjęcie rozwiązania opartego na ryczałcie należy uznać za uzasadnione interesem ogółu wierzycieli. Jednocześnie wskazano, że kosztów spóźnionego zgłoszenia wierzytelności nie ponosi wierzyciel, który dokonał spóźnionego zgłoszenia na skutek czynności syndyka polegających na korekcie deklaracji lub innego dokumentu o podobnym charakterze. Dotyczy to w szczególności zgłoszeń dokonywanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz organy skarbowe, które przed dokonaniem korekty nie mają możliwości dokonania zgłoszenia, a jednocześnie nie mają wpływu na termin dokonania korekty przez syndyka.
Art. 236
Zmiana art. 236 ust. 1 jest wynikiem zmiany przewidzianej w projektowanym art. 51 ust. 1 pkt 4.
Art. 240
Zmiana polegająca na rozszerzeniu zgłoszenia wierzytelności o numer rachunku bankowego wierzyciela ma na celu usprawnienie postępowania i ułatwienie wykonania planu podziału.
Art. 240b
Obecnie obowiązujące przepisy nie przewidują, że samo ogłoszenie upadłości przerywa bieg terminu przedawnienia, niezależnie od zgłoszenia wierzytelności. Stosuje się w tym zakresie odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 123 § 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się:
1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
3) przez wszczęcie mediacji.
W związku ze zmianą określoną w art. 51 ust. 1 pkt 4, polegającą na tym, że proponuje się, aby zgłoszenie wierzytelności było dokonywane bezpośrednio syndykowi, mogłaby się pojawić wątpliwość, czy zgłoszenie to przerywa bieg przedawnienia, skoro nie jest to czynność przed sądem, gdyż syndyk nie jest organem sądowym. Syndyk ustala listę wierzytelności, ale lista ta jest następnie zatwierdzana przez sędziego-komisarza. Wydaje się więc, że dla zapewniania bezpieczeństwa obrotu prawnego celowe jest jednoznaczne uregulowanie, że zgłoszenie wierzytelności przerywa bieg przedawnienia (por. też zmianę do art. 178 ust. 3). Regulacja ta ma charakter ogólny i nie dotyczy przypadków regulowanych ustawami szczególnymi, które inaczej określają przerwanie biegu terminu przedawnienia (np. zgodnie z art. 70 § 3 i 3a Ordynacji podatkowej, bieg terminu przedawnienia przerywa ogłoszenie upadłości. Po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego.).
Art. 241 oraz art. 242a
Zmiana art. 241 i dodanie art. 242a jest wynikiem przyjęcia rozwiązania, zgodnie z którym zgłoszenie wierzytelności jest dokonywane bezpośrednio do rąk syndyka. Syndyk nie jest organem sądowym postępowania upadłościowego, co oznacza, że konieczne jest jednoznaczne wskazanie, że jeżeli zgłoszenie wierzytelności nie odpowiada wymaganiom pisma procesowego lub wymaganiom określonym w art. 239 i art. 240, to stosuje się odpowiednio art. 130 k.p.c. Przewiduje się również zagwarantowanie wierzycielom środka zaskarżenia zarządzenia syndyka o zwrocie zgłoszenia wierzytelności. Jest to niezbędne, gdyż w przeciwnym wypadku wierzyciel byłby pozbawiony prawa do sądu. Proponuje się wprowadzenie skargi na zarządzenie syndyka o zwrocie zgłoszenia wierzytelności ukształtowanej na wzór skargi na czynności komornika uregulowanej w art. 767 i n. k.p.c. Projektowana regulacja, dotycząca terminu na wniesienie skargi, sposobu i terminu jej rozpoznania, jest oparta na regulacjach k.p.c. dotyczących skargi na czynności komornika.
Art. 256 ust. 2
Zmiana usuwa z tekstu przepisu błędnie umieszczony wyraz „projekt”, wprowadzając w to miejsce prawidłowe odniesienie do listy wierzytelności. Należy podkreślić, że zgodnie z art. 255 ust. 1 p.u. w postępowaniu składa się nie projekt listy wierzytelności, lecz listę wierzytelności, co powinno być uwzględnione w art. 256.
Art. 258a ust. 1
Przepis zmieniony w związku ze zmianą wprowadzającą składanie zgłoszeń wierzytelności bezpośrednio do syndyka.
Art. 315
Projektowane nowe brzmienie art. 315 ma usprawnić likwidację masy upadłości, w szczególności w odniesieniu do nieruchomości i ich ułamkowej części. Dotychczasowe rozwiązania polegające na przekazywaniu trudno zbywalnych nieruchomości gminie albo Skarbowi Państwa nie sprawdziły się w praktyce i prowadzą do wydłużania postępowań z uwagi na pozostawanie w masie upadłości potencjalnie wartościowych składników majątku. W części postępowań upadłości konsumenckich występuje skomplikowana sytuacja majątkowa i rodzinna, w której tak dla upadłego, jak i dla wierzycieli najkorzystniejszym rozwiązaniem jest zaniechanie likwidacji określonych składników mienia, zakończenie postępowania i przejście do fazy realizacji planu spłat, co projektowany przepis będzie umożliwiał. Wyłączenie będzie możliwe tylko wówczas, gdy zostanie stwierdzone, że dany składnik majątku upadłego nie może zostać zbyty z zachowaniem przepisów ustawy (np. mimo prób sprzedaży nie zgłasza się żaden oferent) i jednocześnie przedłużanie trwania postępowania będzie niekorzystne dla wierzycieli, w związku z koniecznością ponoszenia kosztów obsługi masy upadłości.
Art. 316
Rozwiązanie wprowadzające obowiązek obwieszczenia sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego ma zwiększyć transparentność postępowania upadłościowego, co ma szczególne znaczenie w odniesieniu do kontrahentów i klientów danego przedsiębiorstwa. Rozwiązanie to będzie skorelowane z wejściem w życie przepisów dotyczących Krajowego Rejestru Zadłużonych. Dane podlegające ujawnieniu wynikają z wcześniejszego obwieszczenia o ogłoszeniu upadłości danego przedsiębiorcy (art. 53 ust. 1 w zw. z art. 51 p.u.)
Art. 317, art. 320 ust. 3, art. 330a oraz art. 334 ust. 5
Dodanie w art. 317 ust. 2a p.u. ma na celu usunięcie pojawiających się w praktyce wątpliwości co do stosowania w postępowaniu upadłościowym art. 231 Kodeksu pracy (przejście zakładu pracy na innego przedsiębiorcę i związane z tym wejście nowego przedsiębiorcy w umowy o pracę poprzednika), w przypadku sprzedaży działającego przedsiębiorstwa.
Z orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 czerwca 2017 roku w sprawie C-126/16 wynika, że w przypadku przygotowanej likwidacji, przejęcie przedsiębiorstwa przez nabywcę powinno pociągać za sobą gwarantowanie praw pracowniczych, o których mowa w art. 3 i 4 dyrektywy Rady 2001/23//WE z dnia 12 marca 2001 r., co na gruncie prawa krajowego powinno wiązać się z przyjęciem, że w takim przypadku należy stosować art. 231 k.p.
Stosowanie art. 231 k.p. w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa w ramach polskiego prawa upadłościowego rodzi wątpliwości (por. F. Zedler, P. Zimmerman, Skutki przejścia zakładu pracy w rozumieniu art. 231 Kodeksu pracy w toku postępowania upadłościowego, Polski Proces Cywilny i cytowana tam literatura, odmiennie, Komentarz do Kodeksu Pracy, Lex 2009, uwaga 13 do art. 231 K.p., szerzej także w Komentarzu do Kodeksu Pracy, Małgorzata Gersdorf, Krzysztof Rączka, Michał Raczkowski, Lexisnexis, 2014, por. tak. Orzeczenia SN – I PKN 573/00, I PKN 310/98 oraz I PZP 2/10).
W przypadku pre-packu za pełnym stosowanie art. 231 K.p opowiedział się Aleksander Witosz, w Prawo upadłościowe, Komentarz, WKP 2017 (komentarz do art. 56 (e) i 56 (f) Prawa upadłościowego). Odmienny pogląd można odnaleźć w Komentarzu do Prawa upadłościowego autorstwa P. Zimmermana, C.H. BECK, 2016 (uwagi do art. 56 (e) Prawa upadłościowego).
Mając na uwadze, że przygotowana likwidacja polega, co do zasady, na przejęciu przedsiębiorstwa w ruchu, bez fazy likwidacyjnej, należy opowiedzieć się za stosowaniem art. 231 k.p. w tej procedurze. Taka interpretacja już obowiązujących przepisów upadłościowych jest możliwa bez odwoływania się do orzeczenia w sprawie C-126/16, choć może być kwestionowana (por uwagi wyżej). Tym samym, w związku z orzeczenie TS, zdecydowano o wprowadzeniu do prawa upadłościowego przepisu wskazującego na stosowanie art. 231 K.p., w tym postępowaniu, w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego.
W odniesieniu do innych umów, które dotyczą przedsiębiorstwa sprzedawanego w ramach postępowania upadłościowego, należy opowiedzieć się za poglądem, zgodnie z którym wszelkie zobowiązania z umów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa upadłego, wykonywanych po ogłoszeniu upadłości przez syndyka lub zawieranych przez niego przechodzą na nabywcę (jako zobowiązania masy upadłości). Nabywca nie odpowiada jednak, zgodnie z art. 317 ust. 2 za zobowiązania upadłego, a więc te zobowiązania, które powstały przed ogłoszeniem upadłości.
W nowym brzmieniu ust. 3 precyzuje się moment wstąpienia nabywcy w miejsce upadłego do postępowań cywilnych, administracyjnych, sądowo-administracyjnych oraz przed sądami polubownymi (art. 317 ust. 3). Zasadę określoną w art. 317 ust. 3 stosuje się odpowiednio do sprzedaży innych niż przedsiębiorstwo składników majątku upadłego (art. 320 ust. 3, art. 330a oraz art. 334 ust. 5).
Art. 342a
Projektowane w dodawanym art. 342a rozwiązanie ma na celu ujednolicenie ochrony dotyczącej mieszkania upadłego w regulacjach dotyczących przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną oraz konsumenta, co ma eliminować próby wykorzystywania procedury upadłości konsumenckiej przez osoby będące przedsiębiorcami tylko z powodu korzystniejszych przepisów ochronnych dla konsumentów (por. art. 49113 p.u.). Należy również podkreślić, że ochrona prawa do mieszkania dla upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu nie powinna być uzależniona od tego czy upadły prowadzi czy też nie prowadzi działalności gospodarczej.
Art. 361
Proponowane w ust. 1 pkt 3 rozwiązanie ma uniemożliwić zakończenie postępowania w przypadku, gdy wierzyciele zażądają umorzenia postępowania wbrew woli upadłego, co z kolei mogłoby doprowadzić do niemożliwości skorzystania z oddłużenia przewidzianego w dalszych przepisach dotyczących przedsiębiorców (art. 369 i n. p.u.).
Regulacja zawarta w dodawanym ust. 3 ma chronić wierzycieli rzeczowych przed skutkami umorzenia postępowania po sprzedaży rzeczy, wierzytelności lub praw zabezpieczonych rzeczowo, bez przeprowadzenia oddzielnego planu podziału. Bez wskazanej regulacji może w praktyce dochodzić do utraty zabezpieczenia w wyniku przeprowadzonej sprzedaży i braku podmiotu, który dokonałby podziału środków między wierzycielami, a tym samym przejęcia środków pieniężnych przez byłego upadłego. Regulacja ta ma szczególne znaczenie w upadłości konsumenckiej, w której upadły może zażądać umorzenia postępowania w każdej chwili, niezależnie od skutków jakie mogą wiązać się z umorzeniem postępowania dla jego wierzycieli (por. art. 49110 ust. 1 p.u.).
Art. 369
Projektowana zmiana ma na celu:
- ujednolicenie regulacji dotyczącej możliwości umarzania zobowiązań konsumenta oraz osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą;
- wprowadzenie trzech sposobów uzyskania oddłużenia:
- ustalenie planu spłaty na wniosek upadłego (obecna regulacja art. 369 ust. 1), przy czym proponuje się, aby w sytuacjach gdy zostanie ustalone, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa plan spłat wierzycieli nie mógł być ustalony na czas krótszy od 36 miesięcy i dłuższy od 84 miesięcy (art. 370a ust. 1a),
- umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli (art. 369 ust. 1a),
- warunkowe umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego (art. 369 ust. 2);
- wyłączenie możliwości oddłużenia tylko w wyjątkowych okolicznościach to jest w przypadku ustalenia, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań, z zachowaniem możliwości zastosowania klauzuli generalnej opartej na względach słuszności i względach humanitarnych (art. 369 ust. 3);
4) skrócenie planu spłaty wierzycieli w przypadku aktywnej postawy dłużnika i pokryciu przez niego co najmniej 50% zadłużenia (art. 370a ust. 3 i 4).
Projektowana zmiana wynika z następujących założeń:
- upadły, który doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa powinien być traktowany surowiej, co oznacza, że powinien przez dłuższy okres być obciążony obowiązkiem dokonywania spłat na rzecz wierzycieli. W istotny sposób ogranicza się stosowanie regulacji, która pozwalała na oddalenie w takiej sytuacji wniosku o ogłoszenie upadłości, gdyż taka regulacja, po pierwsze, w ogóle zniechęcała wielu przedsiębiorców (osób fizycznych) do składania wniosków o ogłoszenie upadłości, a po drugie, nie uwzględniała faktu, że podstawową przesłanką oddłużenia w drodze ustalenia i wykonania planu spłaty jest w tym przypadku przeprowadzone i zakończone postępowanie upadłościowe, w którym zlikwidowano cały majątek upadłego; jedynie ustalenie, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań będzie skutkowało odmową oddłużenia Należy przy tym wskazać na odrębność i niezależność regulacji przewidzianej w tej ustawie od innych regulacji, np. dotyczących orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, odszkodowania z tytułu niezłożenia wniosku w terminie określonym w art. 21 p.u., czy też odpowiedzialności karnej. Wprowadzana przesłanka ma znacznie węższy charakter niż obecnie obowiązująca negatywna przesłanka oddłużenia polegająca na doprowadzeniu do niewypłacalności w sposób umyślny albo w wyniku rażącego niedbalstwa. Celowe doprowadzenia do niewypłacalności zakłada działanie intencjonalne, ukierunkowane na doprowadzenie do swojej niewypłacalności. Trwonienie części składowych majątku należy rozumieć jako wyzbywanie się własnego mienia kosztem wierzycieli, w szczególności poprzez darowizny. Celowe nieregulowanie zobowiązań oznacza sytuację, w której dłużnik nie reguluje wymagalnych zobowiązań, mimo że jego sytuacja ekonomiczna pozwala na ich regulowanie, a więc można przyjąć, że posiadając możliwość regulowania zobowiązań celowo ich nie reguluje, działając w ten sposób na szkodę wierzyciela,
- jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, zawsze powinno nastąpić umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, niezależnie od tego, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, czy też nie. Należy przy tym podkreślić, że przesłanka ta ma charakter absolutnie wyjątkowy. Użycie w treści art. 369 ust. 1a określenia „trwale niezdolny” wskazuje przy tym, że osobista sytuacja upadłego nie rokuje poprawy (przykładowo – upadły jest trwale niezdolny do jakiejkolwiek pracy zarobkowej). Nie uzasadniają zastosowania tej przesłanki przejściowe trudności, w szczególności trudności ze znalezieniem pracy, przejściowe problemy zdrowotne, nawet jeżeli utrzymują się od dłuższego czasu, ale z istoty swej nie mają charakteru trwałego,
- jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, wynikająca z osobistej sytuacji upadłego, nie ma charakteru trwałego, sąd warunkowo umarza zobowiązania upadłego. Umorzenie to uzyska charakter ostateczny jeżeli w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli, na skutek którego sąd uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli. Istotne jest przy tym, aby wniosek wierzyciela został złożony w podanym wyżej terminie. Samo postanowienie o uchyleniu postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań i o ustaleniu planu spłaty może być wydane również po upływie tego terminu (art. 369 ust. 2a). Dotyczy to sytuacji gdy w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli wierzyciel złożył wniosek o uchylenie tego postanowienia i ustalenie planu spłaty, ale w trakcie rozpoznawania tego wniosku minął okres 5 lat. Okoliczność ta, zgodnie z art. 369 ust. 2a nie wyklucza możliwości uwzględnienia wniosku wierzyciela. Natomiast wniosek złożony po upływie 5 lat nie będzie skutkował uchyleniem postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań. W przypadku uchylenia planu spłaty zobowiązania upadłego nie podlegają umorzeniu (art. 369 ust. 2g). Wówczas upadły jest obowiązany wykonywać plan spłaty i uzyska umorzenie zobowiązań w trybie określonym w art. 370f ust. 1. W okresie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły podlega analogicznym ograniczeniom jak upadły, który wykonuje plan spłaty (art. 369 ust. 2b–2d stanowią odpowiedniki art. 370c ust. 2–4). Jednocześnie, zgodnie z art. 369 ust. 2e w okresie, o którym mowa w ust. 2b, niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego dotyczącego wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem upadłości, z wyjątkiem wierzytelności wynikających ze zobowiązań, o których mowa w art. 370f ust. 2. Zgodnie z art. 369 ust. 2f sąd uchyla postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli z tych samych powodów, które powodują uchylenie planu spłaty wierzycieli (art. 370e ust. 2), chyba że chodziłoby o przypadek mniejszej wagi lub konieczność zastosowania klauzuli względów humanitarnych lub względów słuszności.
W art. 369 ust. 3 proponuje się zmienić regulację dotyczącą podstaw oddalenia wniosku o ustalenie planu spłat wierzycieli i ograniczyć ją do przypadków, w których zostanie ustalone, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań. Jednocześnie, sąd będzie miał możliwość uwzględnienia szczególnych okoliczności, w których znalazł się upadły i uwzględnić jego wniosek, jeśli będzie to uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
Obiektywną przesłankę oddalenia wniosku o ustalenie planu spłaty będzie stanowić ustalenie, że w okresie 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część zobowiązań upadłego.
Podkreślenia wymaga, że rozpoznanie wniosków upadłego w trybie art. 369 ust. 1 i 1a będzie odbywać się na rozprawie, o której wierzyciele będą zawiadomieni przez obwieszczenie, co ma im umożliwić przedstawienie swojego stanowiska w sprawie oddłużenia upadłego pisemnie lub bezpośrednio przed sądem.
Art. 370a
Zmiana w ust. 1 i 2 ma na celu określenie treści postanowienia ustalającego plan spłat wierzycieli oraz wprowadza obowiązek wskazania przez sąd, czy do niewypłacalności lub istotnego zwiększenia jej stopnia doszło wskutek umyślnego działania upadłego lub wskutek rażącego niedbalstwa. Projekt zakłada, że właściwej oceny zachowania dłużnika przed ogłoszeniem upadłości można dokonać dopiero na etapie ustalania planu spłat wierzycieli, kiedy wierzyciele upadłego zostali poinformowani o upadłości i kiedy syndyk mógł w pełni przeanalizować jego sytuację finansową. Przy dokonywaniu ustaleń co do przyczyn powstania stanu niewypłacalności sąd będzie mógł posiłkować się nie tylko stanowiskiem upadłego i wierzycieli, ale także syndyka, który na żądanie sądu będzie zobligowany do przedstawienia w terminie 14 dni przyczyn powstania stanu niewypłacalności (ust. 6).
W ust. 3 i 4 proponuje się rozwiązania, które mają na celu premiowanie aktywnych wierzycieli w postępowaniu oddłużeniowym oraz tych, których majątek pozwolił na spłatę co najmniej 50% całego zadłużenia powstałego przed ogłoszeniem upadłości oraz pozostałego po zakończonym postępowaniu upadłościowym (po wykonaniu planu podziału).
W ten sposób plan spłaty wierzycieli, w przypadku pokrycia 70% zadłużenia, będzie skrócony do 1 roku, a w przypadku 50% zaspokojenia – do 2 lat.
Zmiana w ust. 5 wynika ze spostrzeżenia, że w trakcie trwania postępowania upadłościowego upadły również dokonuje w pewnej formie spłaty wierzycieli. Określona część dochodów upadłego wchodzi bowiem do masy upadłości i jest przez syndyka przeznaczana na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego oraz zaspokojenie wierzycieli. Nie jest właściwe akceptowanie sytuacji, w której postępowanie upadłościowe trwa długo i okres ten w żaden sposób nie jest uwzględniany przy ustalaniu planu spłaty.
Zmiana w ust. 7 ma na celu wyłączenie możliwości nieustalania planu spłaty wierzycieli w przypadku, gdy niemożliwość pełnej spłaty kosztów postępowania i innych zobowiązań masy upadłości niezaspokojonych w postępowaniu upadłościowym zostanie stwierdzona przy ustalaniu planu spłaty wierzycieli, co obecnie obowiązujące brzmienie art. 370a ust. 2 może sugerować. Należy zauważyć, że zasadniczo plan spłaty wierzycieli ustalany dla przedsiębiorcy nie będzie obejmował kosztów postępowania. Plan spłaty jest bowiem ustalany po zakończeniu postępowania (art. 369 ust. 1), które jest stwierdzane po wykonaniu ostatecznego planu podziału (art. 268 ust. 1). Koszty postępowania, które mają pierwszeństwo przed należnościami wierzycieli upadłościowych powinny być wiec zaspokojone w toku postępowania. Niemniej jednak postępowanie w tym trybie może być również prowadzone dla osoby fizycznej, które nie prowadzi działalności gospodarczej jeżeli sąd tak postanowi przy ogłaszaniu upadłości (art. 4911 ust. 2). Wówczas może się zdarzyć sytuacja, że zostanie stwierdzone zakończenie postępowania upadłościowego, w którym pozostaną nie pokryte koszty tego postępowania (art. 4911 ust. 4).
Zmiana w ust. 8 polega na dookreśleniu przesłanek, które sąd bierze pod uwagę przy ustalaniu planu spłat. Z praktyki wynika, że ważnym kryterium, które powinno być brane pod uwagę jest stopień zaspokojenia wierzytelności z likwidacji majątku oraz z przychodów upadłego w postępowaniu upadłościowym. Powyższe rozwiązanie powinno skłonić sąd do premiowania tych dłużników, którzy w trakcie trwania postępowania czynnie zwiększają stopień zaspokojenia wierzycieli, niezależnie od wskazanych wyżej rozwiązań z ust. 3 i 4.
Zmiana w ust. 9 wprowadza obowiązek uwzględnienia w treści planu podziału reguł określających pierwszeństwo zaspokajania wierzycieli przewidziane w postępowaniu upadłościowym. Rozwiązanie to umożliwi m.in. ochronę interesów wierzycieli w relacji do wierzycieli alimentacyjnych, wobec których ustawodawca wprowadził górny limit świadczeń na poziomie nie wyższym niż minimalne wynagrodzenie za pracę (por. art. 343 ust. 2).
Zmiana w ust. 9 dostosowuje przepis do zmienionej treści art. 369a ust. 1a p.u., wprowadzającej możliwość umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłat oraz warunkowego umorzenia zobowiązań.
Art. 370b
Zmiana dostosowująca przepis do zmienionej treści art. 369a ust. 1a i 2 p.u. wprowadzającego możliwość umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłat wierzycieli oraz warunkowego umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłat wierzycieli.
Art. 370c
Zmiana ujednolicająca rozwiązania przyjęte na gruncie postępowania upadłościowego dotyczącego przedsiębiorców i konsumentów (por. art. 49115 ust. 6 p.u.).
Art. 370d
Zmiana ujednolicająca rozwiązania przyjęte na gruncie postępowania upadłościowego dotyczącego przedsiębiorców i konsumentów (por. art. 49119 ust. 2 p.u.).
Art. 370ea
Przepis wprowadza obowiązek wyznaczenia rozprawy i dokonania zawiadomienia wierzycieli przez obwieszczenie, przy podejmowania decyzji zmieniających plan spłaty wierzycieli lub jego uchylenia, dla zapewnienia ochrony słusznych interesów wierzycieli.
Art. 370f
Zmiana wyjaśniająca relacje przepisów art. 369 ust. 1, art. 370a ust. 1 i 2 oraz przepisu określającego skutek w postaci umorzenia.
Art. 376
W art. 376 ust. 1 doprecyzowuje się przepisy dotyczące postępowania o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w taki sposób, aby zapewnić ich szybkie rozpoznanie. Odpowiednie stosowanie przepisów z postępowania o ogłoszenie upadłości ma również umożliwić możliwie szybkie uzyskanie rozstrzygnięcia, co przy zastosowaniu rozwiązań przewidzianych dla zwykłego postępowania nieprocesowego (por. art. 376 ust. 1 zdanie 3) nie byłoby możliwe.
Art. 377
Proponuje się liczenie rocznego terminu orzekania o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej z przyczyn, o których mowa w art. 373 ust. 1 pkt 1 i 1a p.u. i art. 374 p.u. nie od zakończenia postępowania upadłościowego, ale od jego otwarcia. Skoro niewypłacalność dłużnika została podana do publicznej wiadomości przez obwieszczenie o ogłoszeniu upadłości lub oddaleniu wniosku na podstawie art. 13 p.u., nie ma uzasadnienia dla liczenia terminu przedawnienia od dnia zakończenia postępowania upadłościowego, co może być znacznie przesunięte w czasie, podczas gdy istotą orzeczenia zakazu we wskazanych wyżej przypadkach jest zachowanie upadłego przed ogłoszeniem upadłości. W pozostałych przypadkach pozostawia się dotychczasową regułę liczenia przedawnienia albo od dnia zaistnienia stanu niewypłacalności (brak rozstrzygnięcia w przedmiocie niewypłacalności), albo zakończenia postępowania (przypadki opisane w art. 373 ust. 1 pkt 2–4).
Art. 425g, art. 425i, art. 434a oraz w art. 361 Prawa restrukturyzacyjnego
Zmiany wprowadzone w celu wyjaśnienia wątpliwości związanych z sytuacją prawną wierzycieli umów deweloperskich, wobec których wydana została zgoda lub zobowiązanie do wydania zgody na bezobciążeniowe wyodrębnienie lokalu mieszkalnego, w sytuacji niewypłacalności banku lub dewelopera.
Zmiany w art. 425g p.u. i art. 361 p.r. mają znaczenie precyzujące, gdyż już na gruncie obecnego stanu prawnego promesa zgody na bezobciążeniowe wyodrębnienie lokalu zachowuje ważność i skuteczność w razie otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego wobec dewelopera albo w razie kontynuacji przedsięwzięcia deweloperskiego w postępowaniu upadłościowym. Zmiana stanu prawnego będzie wynikała z wprowadzenia art. 425i p.u., gdyż na gruncie obecnych przepisów promesa zgody na bezobciążeniowe wyodrębnienie lokalu nie wpływa na kolejność zaspokojenia z kwot uzyskanych z likwidacji nieruchomości.
Z uwagi na obligacyjny charakter promesy zgody na bezobciążeniowe wyodrębnienie lokalu nieujawnionej w księdze wieczystej zmiana kolejności zaspokojenia wynikająca z proponowanej zmiany art. 425i p.u. objęłaby tylko przypadki, w których bank udzielający promesy pozostaje wierzycielem hipotecznym. Promesa nieujawniona w księdze wieczystej nie jest bowiem elementem treści hipoteki i nie może zyskać skuteczności wobec osób trzecich, w szczególności wierzyciela, który nabyłby hipotekę wskutek nabycia zabezpieczonej wierzytelności (np. innego banku przejmującego portfel należności kredytowych banku w upadłości lub przymusowej restrukturyzacji). W zakresie dotyczącym zgody na bezobciążeniowe wyodrębnienie lokalu przepis ten nie dawałby zatem pełnej ochrony nabywcy lokalu w przypadku prowadzenia postępowania upadłościowego wobec dewelopera, jeżeli doszłoby do likwidacji nieruchomości, na której prowadzone jest przedsięwzięcie deweloperskie, a jednocześnie doszłoby do przeniesienia należności kredytowych banku. Wydaje się, że taka luka jest nie do uniknięcia z uwagi na obligacyjny charakter promesy, która ze względu na swoją naturę prawną nie jest w stanie dawać ochrony porównywalnej ze skuteczną wobec osób trzecich zgodą na bezobciążeniowe wyodrębnienie lokalu wpisaną do księgi wieczystej. Nabywca wierzytelności kredytowych mógłby jednakże przejąć zobowiązanie wynikające z promesy na ogólnych zasadach prawa zobowiązań, np. wstępując w całość praw i obowiązków banku z umowy kredytu.
Zmiany w części III w tytule V
Kluczową zmianą w obowiązującym obecnie modelu upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest wprowadzenie możliwości przeprowadzenia postępowania zmierzającego do oddłużenia takiej osoby w trzech trybach:
- na podstawie przepisów ogólnych dotyczących, co do zasady, przedsiębiorców z możliwością wykorzystania także procedury przygotowanej likwidacji;
- w drodze zawarcia układu na zgromadzeniu wierzycieli, bez ogłaszania upadłości;
- w uproszczonej procedurze upadłościowej przewidzianej w Tytule V w Dziale II.
Dłużnik będzie miał możliwość dokonania wyboru właściwej dla siebie drogi prowadzącej do oddłużenia. Podstawowym warunkiem skorzystania z procedur oddłużeniowych jest fakt pozostawania przez dłużnika w stanie niewypłacalności, który jest definiowany jako stan, w którym dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 w zw. z art. 10 p.u.) Bliższe doprecyzowanie kryteriów pozwalających na ustalenie istnienia stanu niewypłacalności osoby fizycznej zostanie wypracowane przez orzecznictwo sądów, w oparciu o już istniejące w tym zakresie doświadczenia w zakresie upadłości osób fizycznych. Nie powinno jednak ulegać wątpliwości, że stan niewypłacalności osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej będzie zachodził w przypadku, gdy z każdym upływającym miesiącem stan zadłużenia takiej osoby z tytułu niewykonywanych zobowiązań pieniężnych będzie się pogłębiał, niezależnie od podejmowanych przez dłużnika działań zmierzających do spłaty zadłużenia.
Ustawodawca preferuje drogę oddłużenia przez zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli (Dział I). Rozwiązanie to przewiduje, że dłużnik, przy pomocy profesjonalnego podmiotu – nadzorcy sądowego, dojdzie do porozumienia z wierzycielami przy odpowiednim zastosowaniu przepisów ustawy – Prawo restrukturyzacyjne. Projekt przewiduje przy tym, że sąd będzie mógł skierować do tego postępowania także dłużnika, który złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, a który nie zastrzegł, że nie chce skorzystać z możliwości zawarcia układu.
Decyzja sądu uwzględniająca wniosek dłużnika lub kierująca dłużnika do tego typu postępowania będzie uzależniona od stwierdzenia, że dłużnik dysponuje możliwościami zarobkowymi, które pozwalają na zawarcie układu i pokrycie koszów postępowania. Dłużnik będzie zobowiązany do złożenia wraz z wnioskiem zaliczki w kwocie odpowiadającej wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (por. art. 4913b). Kwota ta ma pokryć koszty związane z organizacją zgromadzenia wierzycieli oraz część wynagrodzenia nadzorcy sądowego. Wynagrodzenie nadzorcy zostało określone jako 15% kwoty przeznaczonej dla wierzycieli w przypadku wypłat dla wierzycieli kwot do 100 000 zł i ma być, co do zasady, wypłacane nadzorcy równocześnie z płatnościami dla wierzycieli. W przypadku kwot ponad 100 000 zł do 500 000 zł – wynagrodzenie będzie wynosiło 3%, a ponad 500 000 zł – 1%. Należy wskazać, że opłata wstępna będzie pobierana wraz z otwarciem postępowania. Opłata ta jest wliczana w 15% limit wynagrodzenia.
Rozwiązanie to pozwoli dłużnikowi zachować składniki swojego majątku (chyba że w celu realizacji propozycji układowych zdecyduje się na samodzielną sprzedaż wybranych przez siebie składników swojego majątku), pominąć egzekucję indywidualną lub upadłościową i zrestrukturyzować swoje długi przy współpracy z doradcą restrukturyzacyjnym. Jeśli zawarcie układu okaże się niemożliwie, pozostaje droga upadłości konsumenckiej, w której też pozostaje możliwość zawarcia układu na podstawie art. 49122 p.u. Jest ono dedykowane wszystkim tym osobom, które posiadając dochody na poziomie średniej krajowej lub większe, popadły w stan zadłużenia uniemożliwiający normalne funkcjonowanie. Ograniczenie czasu trwania układu do 5 lat jest uzasadnione koniecznością zapewnienia dłużnikowi realnych szans na wyjście ze stanu zadłużenia i stanowić alternatywę dla upadłości, gdzie plan spłat ma trwać do 3 lat dla rzetelnego dłużnika i do 7 lat dla osoby, która doprowadziła do zadłużenia w sposób zawiniony. Uregulowanie zasad wynagradzania doradcy restrukturyzacyjnego i wykonywania układu ma na celu standaryzację procesu zawierania tego typu układów i gwarancję dla wierzycieli ich sprawnego wykonania. Mając na uwadze, że układy dla konsumentów mogą dotyczyć w wielu przypadkach zobowiązań zabezpieczonych rzeczowo (w szczególności hipotecznych), wprowadza się możliwość wydłużenia okresu spłat dla tego typu zobowiązań ponad okres 5 lat, co ma umożliwić kompleksową restrukturyzację zobowiązań niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością dłużnika. W takim jednak przypadku konieczna będzie zgoda wierzyciela rzeczowego na udział w tym postępowaniu.
Do dnia wydania postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu, postępowanie będzie umarzane w przypadku ustalenia, że dłużnik nie realizuje ciążących na nich obowiązków, nie ma zdolności do pokrycia kosztów postępowania o zawarcie układu oraz możliwości zawarcia układu z wierzycielami, a także jeżeli w terminie 6 miesięcy od dnia wydania postanowienia o otwarciu postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli nadzorca sądowy nie przedstawi wniosku o zatwierdzenie układu.
W zakresie nieuregulowanym w ustawie do postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli będą miały przepisy ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne dotyczące przyśpieszonego postępowania układowego. Oznacza to, że w postępowaniu o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli należy odpowiednio stosować wynikające z Prawa restrukturyzacyjnego reguły dotyczące ustalania spisu wierzytelności, spisu wierzytelności spornych, zwoływania zgromadzenia wierzycieli w celu zawarcia układu, zasad głosowania wierzycieli, liczenia większości koniecznej do ustalenia, że doszło do przyjęcia układu, zatwierdzenia układu, jego skutków oraz zasad zmiany i uchylenia układu.
Należy zwrócić szczególną uwagę na skutki wydania postanowienia o otwarciu postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli, które wynikają z przepisów art. 238 – 260 Prawa restrukturyzacyjnego w zw. z art. 4913m. Oznacza to m.in., że skutkiem otwarcia postępowania będzie zawieszenie z mocy prawa postępowań egzekucyjnych dotyczących wierzytelności objętych z mocy prawa układem (por. art. 150 i art. 151 p.r.) oraz możliwość zawieszenia postępowania egzekucyjnego co do wierzytelności hipotecznych na maksymalny okres 3 miesięcy. W sprawach tych decyzje podejmować będzie sąd.
Zasadniczym trybem przeprowadzenia postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej pozostaje postępowanie upadłościowe uregulowane w sposób odrębny. Projekt proponuje znaczne uproszczenie obowiązującej obecnie procedury dla osób nieprowadzących działalności gospodarczej, o ile z okoliczności danej sprawy nie będzie wynikała potrzeba przeprowadzenia danego postępowania w zwykłym trybie. W postępowaniu tym nie będzie wyznaczany sędzia-komisarz, a wszelkie zastrzeżenia do działania syndyka będą rozpatrywane w trybie skargi składanej do sądu upadłościowego, podobnie jak w przypadku postępowań egzekucyjnych i skarg na czynności komornika. Postępowanie upadłościowe będzie ograniczone do dokonania likwidacji majątku przez syndyka oraz przygotowania projektu planu spłaty wierzycieli. Projekt ten będzie zawierał dane, które obecnie zawarte są w trzech dokumentach – liście wierzytelności, planie podziału i planie spłaty wierzycieli. Plan spłaty wierzycieli, tak jak obecnie, będzie podlegał zaskarżeniu w drodze zażalenia, przy czym zażalenie będzie spełniało również funkcję sprzeciwu i zarzutów do planu podziału. Wprowadzona zmiana wymaga odpowiedniego przeredagowania art. 4912 ust. 2 p.u., w którym wskazuje się na przepisy stosowane odpowiednio oraz te, których stosowanie się wyłącza, tak aby nie ulegało wątpliwości, że nie sporządzając listy wierzytelności, uzupełniającej listy wierzytelności oraz planów podziału (w tym oddzielnego planu podziału dla sum uzyskanych z likwidacji rzeczy i praw obciążonych rzeczowo) syndyk jest zobligowany uwzględnić zasady tworzenia tych dokumentów przy tworzeniu planu spłaty wierzycieli. Proponuje się przy tym, aby syndyk składał w tego typu sprawach wyłącznie sprawozdanie ostateczne. Zdanie drugie art. 4912 ust. 2 p.u. ma na celu doprecyzowanie i wyjaśnienie wątpliwości co do stosowania niektórych przepisów z części ogólnej w relacji do konsumentów i do wniosków złożonych przez wierzycieli, dotyczących byłych przedsiębiorców. Dodanie ust. 5a ma na celu usprawnienie postępowania przez wyraźne wskazanie możliwości podania numeru telefonu oraz adresu poczty elektronicznej dłużnika.
W art. 4912 ust. 1a wyjaśniono wątpliwość, czy w postępowaniu odrębnym dotyczącym upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej możliwe jest zastosowanie procedury przygotowanej likwidacji. Rozwiązanie to powinno pozwolić na przeprowadzenie szybkiej likwidacji majątku upadłego i niezwłoczne przejście do fazy, w której ustala się plan spłat wierzycieli.
Mając na uwadze, że postępowanie upadłościowe prowadzone wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej może być równie skomplikowane, jak w przypadku upadłości przedsiębiorców, projekt wprowadza możliwość ogłoszenia upadłości w tej sprawie w trybie upadłości zwykłej (art. 4911 ust. 2). Jeżeli okoliczności wskazujące na potrzebę przeprowadzenia danej sprawy w zwykłym trybie ujawnią się po ogłoszeniu upadłości, będzie możliwe przejście w tryb postępowania zwykłego (art. 4915 ust. 2 p.u.). W postępowaniu prowadzonym wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej według przepisów części pierwszej tytułu I działu II nie będzie się stosowało przepisów o ubóstwie masy, tj. art. 13 i art. 361. Oznacza to, że nawet jeżeli fundusze masy upadłości nie będą wystarczały na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego postępowanie nie będzie mogło zostać umorzone. Wobec tego, aby również w takiej sytuacji umożliwić konsumentowi skorzystanie z możliwości umorzenia zobowiązań niezaspokojonych w postępowaniu upadłościowym, które zgodnie z art. 369 może nastąpić po zakończeniu postępowania, w ust. 4 wskazano, że sąd stwierdza zakończenie postępowania również w przypadku braku masy upadłości lub w przypadku gdy po całkowitym zlikwidowaniu masy upadłości z uwagi na brak funduszów masy upadłości, które mogłyby podlegać podziałowi nie został sporządzony ostateczny plan podziału. Następnie, na zasadach określonych w art. 369 ust. 1 i 1a w terminie 30 dni od dnia obwieszczenia postanowienia o zakończeniu postępowania upadłościowego upadły może złożyć wniosek o ustalenie planu spłaty wierzycieli albo o umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli.
Podobnie jak w przypadku przedsiębiorcy, również w odniesieniu do konsumenta proponuje się wprowadzenie trzech sposobów uzyskania oddłużenia:
- ustalenie planu spłaty na wniosek upadłego (obecna regulacja art. 49114 ust. 1), przy czym proponuje się, aby w sytuacjach gdy zostanie ustalone, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłat wierzycieli nie mógł być ustalony na czas krótszy od 36 miesięcy i dłuższy od 84 miesięcy,
- umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli,
- warunkowe umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego (art. 49116 ust. 2a–2i).
Ponadto przewiduje się:
1) wyłączenie możliwości oddłużenia tylko w wyjątkowych okolicznościach, tj. w przypadku ustalenia, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań, z zachowaniem możliwości zastosowania klauzuli generalnej opartej na względach słuszności i względach humanitarnych oraz jeżeli nie upłynęło 10 lat od prowadzenia postępowania, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań. Istota tej przesłanki została wyjaśniona w uzasadnieniu zmian w art. 369;
2) skrócenie planu spłaty wierzycieli w przypadku aktywnej postawy dłużnika i pokryciu przez niego co najmniej 50% zadłużenia oraz w przypadku gdy od dnia ogłoszenia upadłości do dnia złożenia wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli upłynęło więcej niż 6 miesięcy.
Projektowana zmiana wynika z następujących założeń:
- upadły, który doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, powinien być traktowany surowiej, co oznacza, że powinien przez dłuższy okres być obciążony obowiązkiem dokonywania spłat na rzecz wierzycieli. W istotny sposób ogranicza się stosowanie regulacji, która pozwalała na oddalenie w takiej sytuacji wniosku o ustalenie planu spłaty, gdyż taka regulacja – po pierwsze, w ogóle zniechęcała wielu przedsiębiorców (osób fizycznych) do składania wniosków o ogłoszenie upadłości, a po drugie, nie uwzględniała faktu, że podstawową przesłanką oddłużenia w drodze ustalenia i wykonania planu spłaty jest w tym przypadku przeprowadzone i zakończone postępowanie upadłościowe, w którym zlikwidowano cały majątek upadłego; jedynie ustalenie, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań, będzie skutkowało odmową oddłużenia,
- jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, zawsze powinno nastąpić umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, niezależnie od tego, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa czy też nie. Należy przy tym podkreślić, że przesłanka ta ma charakter absolutnie wyjątkowy. Użycie określenia „trwale niezdolny” wskazuje przy tym, że osobista sytuacja upadłego nie rokuje poprawy (np. upadły jest trwale niezdolny do jakiejkolwiek pracy zarobkowej). Nie uzasadniają zastosowania tej przesłanki przejściowe trudności, w szczególności trudności ze znalezieniem pracy, przejściowe problemy zdrowotne, nawet jeżeli utrzymują się od dłuższego czasu, ale z istoty swej nie mają charakteru trwałego,
- jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, wynikająca z osobistej sytuacji upadłego, nie ma charakteru trwałego, sąd warunkowo umarza zobowiązania upadłego. Umorzenie to uzyska charakter ostateczny, jeżeli w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli, na skutek którego sąd uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli. Przesłanką uchylenia postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań jest ustalenie, że ustała niezdolność upadłego do wykonywania planu spłaty. Istotne jest przy tym, aby wniosek wierzyciela został złożony w podanym wyżej terminie. Samo postanowienie o uchyleniu postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań i o ustaleniu planu spłaty może być wydane również po upływie tego terminu. Dotyczy to sytuacji gdy w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli wierzyciel złożył wniosek o uchylenie tego postanowienia i ustalenie planu spłaty, ale w trakcie rozpoznawania tego wniosku minął okres 5 lat. Okoliczność ta, zgodnie z ust. 2b nie wyklucza możliwości uwzględnienia wniosku wierzyciela. Wniosek złożony po upływie 5 lat nie będzie skutkował uchyleniem postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań. W przypadku uchylenia postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązania upadłego nie podlegają umorzeniu. Wówczas upadły jest obowiązany wykonywać plan spłaty i uzyska umorzenie zobowiązań w trybie przewidzianym dla planu spłaty wierzycieli. W okresie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły podlega analogicznym ograniczeniom jak upadły, który wykonuje plan spłaty. Jednocześnie, zgodnie z art. 49116 ust. 2f w okresie, o którym mowa w ust. 2c, niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego dotyczącego wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem upadłości z wyjątkiem wierzytelności wynikających ze zobowiązań, o których mowa w art. 49121 ust. 2. Zgodnie z art. 49116 ust. 2g sąd uchyla postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, z tych samych powodów, które powodują uchylenie planu spłaty wierzycieli, chyba że chodziłoby o przypadek mniejszej wagi lub konieczność zastosowania klauzuli względów humanitarnych lub względów słuszności.
W odniesieniu do szczegółowych rozwiązań usprawniających postępowania upadłościowe wobec konsumentów należy wskazać na następujące zmiany:
- uchylenie pkt 8 w art. 4912 ust. 4 jest konsekwencją uchylenia art. 4914;
- zmiany wprowadzone w art. 4915 mają charakter dostosowujący do nowych regulacji związanych ze zgłaszaniem wierzytelności bezpośrednio do syndyka oraz wprowadzeniem dwóch trybów prowadzenia upadłości wobec osób nieprowadzących działalności gospodarczej. Jednocześnie w dodawanym przepisie ust. 3 wskazuje się, że w przypadku prowadzenia postępowania upadłościowego w trybie uproszczonym wykonanie określonej czynności właściwej w zwykłym trybie dla sędziego-komisarza będzie należało do kompetencji wyznaczonego sędziego, do którego przepisy o czynnościach sędziego-komisarza będzie stosowało się odpowiednio. Zakłada się, że w trybie uproszczonym udział sądu będzie ograniczony do ustalenia planu spłaty wierzycieli oraz do rozpoznawania skarg na czynności syndyka. Nie można jednak wykluczyć, że pojawi się konieczność podjęcia decyzji zarezerwowanej w zwykłej procedurze dla sędziego-komisarza, a nie będzie podstaw do podjęcia decyzji o skierowaniu sprawy do trybu zwykłego na mocy ust. 2;
- w nowo dodawanym art. 4916a p.u. wprowadza się obowiązki informacyjne, które mają na celu umożliwienie wierzycielom oraz małżonkowi upadłego uzyskanie informacji o prawach przysługujących w związku z ogłoszeniem upadłości dłużnika (małżonka) oraz o możliwych sposobach uczestnictwa w postępowaniu, w szczególności o możliwości dochodzenia w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym;
- zmiany w art. 4917 mają na celu wyeliminowanie wywołujących w praktyce wątpliwości, w szczególności w zakresie relacji pomiędzy regulacją ust. 2 (zgodnie z którą sędzia-komisarz określa postanowieniem wysokość kosztów postępowania oraz zarządza ich niezwłoczną wypłatę tymczasowo ze środków Skarbu Państwa – na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie), a regulacją ust. 3 (zgodnie z którą w szczególnie uzasadnionych przypadkach sędzia-komisarz przyznaje syndykowi zaliczkę na pokrycie kosztów postępowania oraz zarządza jej niezwłoczną wypłatę tymczasowo ze środków Skarbu Państwa). Proponowana zmiana stanowi ujednolicenie procedury związanej z przyznawaniem zaliczki na pokrycie kosztów postępowania. Oznacza to, że nie ulega zmianie zasada tymczasowego pokrywania kosztów postępowania przez Skarb Państwa określona w art. 4917, ale ulega uproszczeniu tryb przyznawania zaliczki na pokrycie tych kosztów. Proponowane rozwiązanie rozwiązuje także trudności związane z prowadzeniem postępowania upadłości konsumenckiej, szczególnie w pierwszej jego fazie, faktycznie na koszt doradcy restrukturyzacyjnego, wyznaczonego na funkcję syndyka. Jednocześnie ponieważ w przypadku prowadzenia upadłości konsumenckiej na wniosek wierzyciela nie stosuje się przepisów o ubóstwie masy (art. 13, art. 361) to proponuje się wprowadzenie regulacji wyłączającej stosowanie przepisów o zaliczkach wypłacalnych ze środków Skarbu Państwa. W takiej sytuacji brak majątku na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego doprowadzi do umorzenia postępowania. Nie powinno to jednak dotyczyć sytuacji gdy dłużnik sprzeciwia się umorzeniu postępowania. Wówczas postępowanie będzie się toczyć dalej, a ewentualnie potrzebne na jego prowadzenie środki będą wyłożone ze środków Skarbu Państwa tak jak w każdym innym przypadku prowadzenia postępowania upadłościowego na skutek uwzględnienia wniosku dłużnika o ogłoszenie upadłości;
- zmiana w art. 49110 ma na celu wyeliminowanie przypadków, w których sąd umarza postępowanie upadłościowe na wniosek dłużnika w takiej fazie postępowanie, gdy dłużnik doprowadza do pokrzywdzenia wierzycieli. W szczególności chodzi o sytuację, gdy dłużnik złożył wniosek o ogłoszenie upadłości w trakcie prowadzenia przez wierzycieli postępowań egzekucyjnych, a następnie, po ich umorzeniu i przekazaniu środków finansowych do masy upadłości, doprowadza do umorzenia postępowania upadłościowego, uniemożliwiając przeprowadzenie skutecznej egzekucji w trybie singularnym, jak i uniwersalnym;
- przewiduje się uchylenie przepisu art. 49111 w związku z wprowadzeniem art. 63a (por. uzasadnienie do tej zmiany);
- regulacja art. 49111a przewiduje samodzielność syndyka w zakresie czynności związanych z likwidacją masy upadłości. Zgodnie z ust. 1 syndyk będzie likwidację prowadził samodzielnie, tzn. bez potrzeby uzyskiwania zgody sędziego-komisarza (jak już zostało wyżej wskazane w postępowaniu odrębnym dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej nie jest przewidziana funkcja sędziego-komisarza). Wyjątkowo, gdyby w postępowaniu została ustanowiona rada wierzycieli (co jest możliwe, gdyż przepisy o radzie wierzycieli nie zostały wyłączone), to syndyk podlegałby nadzorowi rady wierzycieli i byłby zobowiązany do uzyskiwania zezwoleń rady wierzycieli na dokonywanie czynności z zakresu likwidacji masy upadłości. Jednocześnie, dla zagwarantowania prawidłowości przebiegu likwidacji masy upadłości w odniesieniu do nieruchomości oraz składników majątku o większej wartości proponuje się, aby syndyk zawiadamiał wierzycieli oraz sąd o zamiarze likwidacji tych składników majątku, wskazując w zawiadomieniu sposób likwidacji oraz proponowaną minimalną cenę. Zawiadomienia takiego syndyk powinien dokonać np. przed zamieszczeniem obwieszczeń o sprzedaży w określonym trybie (organizowana przez syndyka aukcja, przetarg, zaproszenie do składania ofert). Proponowane rozwiązanie umożliwi wierzycielom i sądowi ewentualną korektę działań syndyka poprzez zakazanie likwidacji składnika majątku w sposób wskazany w zawiadomieniu. Rozwiązanie to zwiększa uprawnienia wierzycieli i sprawia, że wierzyciele będą mieli realne możliwości wpływania na przebieg likwidacji masy upadłości.
- regulacja z art. 49112 została zaprojektowana na wzór przepisów o skardze na czynności komornika. Rozwiązanie to ma zapewnić kontrolę sądową nad fazą likwidacyjną postępowania upadłościowego wobec osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej, prowadzonego w trybie uproszczonym, a więc w przypadku, gdy nie jest wyznaczany sędzia-komisarz;
- uchylenie art. 49113 ust. 4 ma na celu wzmocnienie ochrony osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, niezależnie od przyczyn powstania niewypłacalności, przed konsekwencjami sprzedaży w postępowaniu upadłościowym zajmowanego przez upadłego i jego rodzinę mieszkania lub domu jednorodzinnego;
- w art. 49114 dostosowuje się regulacje dotyczące składania i ustalania projektu planu spłat wierzycieli w związku z wyłączeniem stosowania przepisów dotyczących planu podziału w uproszczonym postępowaniu upadłościowym. W procedurze ustalania planu spłaty wierzycieli, w odróżnieniu od upadłości przedsiębiorcy, przewiduje się opracowanie projektu planu spłaty przez syndyka. Projekt ten będzie doręczany upadłemu oraz wierzycielom, a następnie rozpoznawany przez sąd na rozprawie, jeżeli upadły, syndyk lub wierzyciel złoży wniosek o przeprowadzenie rozprawy. Ponadto analiza postępowań upadłościowych prowadzonych w 2015 r. wskazuje, jako powtarzający się problem, sytuację braku zgłoszeń wierzytelności. W doktrynie zwrócono uwagę na tę kwestię trafnie wskazując, że brak zgłoszeń wierzytelności nie oznacza przy tym, że dłużnik nie posiada wierzycieli, ale najczęściej oznacza, że wierzyciele dłużnika z różnych względów nie dokonali zgłoszenia wierzytelności. Pojawia się wówczas pytanie, jak dalej powinno przebiegać takie postępowanie upadłościowe, a w szczególności, czy powinno zostać umorzone, czy też może być kontynuowane. Zgodnie z art. 236 ust. 1 p.u. wierzyciel osobisty upadłego, który chce uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, jeżeli niezbędne jest ustalenie jego wierzytelności, powinien w terminie oznaczonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości zgłosić swoją wierzytelność. Zgłoszenie wierzytelności jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem wierzyciela (argument z art. 236 ust. 2 p.u.). W literaturze wskazuje się, że zgłoszenie wierzytelności jest przesłanką uczestniczenia w postępowaniu upadłościowym oraz umieszczenia wierzytelności na liście wierzytelności i uwzględnienia jej w planie podziału. Zgłoszenie wierzytelności należy więc uznać za szczególną formę sądowego dochodzenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, natomiast zatwierdzenie listy wierzytelności należy traktować jako orzeczenie co do istoty sprawy. Ustawodawca przewidział również, że niektóre kategorie wierzytelności podlegają umieszczeniu na liście wierzytelności z urzędu (art. 236 ust. 2 i 3 p.u., art. 237 p.u., art. 238 p.u.). Pojawiają się jednak uzasadnione wątpliwości, czy w sytuacji, gdy nie zostało wniesione ani jedno zgłoszenie wierzytelności, a jednocześnie nie ujawniono istnienia wierzytelności, które podlegają umieszczeniu na liście wierzytelności z urzędu, w postępowaniu należy dokonywać ustaleń co do wierzytelności upadłego. W tym zakresie w praktyce pojawiają się dwa rozwiązania: pierwsze – zakładające, że wskutek braku zgłoszeń wierzytelności syndyk nie sporządza listy wierzytelności (nie dokonuje się ustalenia co do wysokości zobowiązań upadłego) oraz drugie – zgodnie z którym syndyk sporządza listę wierzytelności w rozumieniu dokumentu procesowego (w zmienionej procedurze – plan spłaty wierzycieli), z tym że lista nie będzie obejmowała żadnej wierzytelności. Taka sytuacja rodzi rozbieżności w orzecznictwie oraz niepewność prawa. Proponowana zmiana rozwiąże zaprezentowany problem jednoznacznie wskazując, że w przypadku braku zgłoszeń wierzytelności nie sporządza planu spłaty, chyba że w toku postępowania nie zostały zaspokojone koszty tymczasowo pokryte przez Skarb Państwa lub inne zobowiązania masy upadłości[8]). Rozwiązanie przewidziane w ust. 6 pozwoli wyłączyć możliwość przedłużania postępowania w związku ze spóźnionym zgłoszeniem wierzytelności;
- w art. 49114a proponuje się zmienić regulację dotyczącą podstaw oddalenia wniosku o ustalenie planu spłat wierzycieli i ograniczyć ją do przypadków, w których zostanie ustalone, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań. Przesłanką wyłączającą pozostaje także umorzenie całości lub części zobowiązań w okresie dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku. Jednocześnie sąd będzie miał możliwość uwzględnienia szczególnych okoliczności, w których znalazł się upadły, i uwzględnienia jego wniosku, jeśli będzie to uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi. Szczegółowe uzasadnienie istoty tej przesłanki zostało wskazane przy uzasadnianiu zmian w art. 369. Z uwagi na to, że plan spłaty w postępowaniu upadłościowym konsumenta łączy w sobie elementy listy wierzytelności, planu podziału, planu dalszych spłat wierzycieli w okresie spłaty oraz decyzji o umorzeniu zobowiązań konieczne było odrębne potraktowanie sytuacji, w której zaistnieją negatywne przesłanki wskazane w art. 49114a ust. 1, a jednocześnie w masie upadłości będą zgromadzone fundusze, które powinny podlegać podziałowi pomiędzy wierzycieli. Mogą to być np. fundusze pochodzące z likwidacji masy upadłości, w tym składników majątku obciążonych rzeczowo albo z dochodów upadłego z okresu postępowania upadłościowego. Brak przesłanek do umorzenia zobowiązań upadłego nie powinien skutkować ograniczeniem zaspokojenia wierzycieli ze zgromadzonych funduszy. W takiej sytuacji sąd wydaje postanowienie o ustaleniu planu spłaty, które będzie spełniało jedynie funkcję planu podziału funduszy masy upadłości;
- art. 49115 określa elementy składowe postanowienia sądu ustalającego plan spłaty wierzycieli. Innowacyjnym rozwiązaniem proponowanym w ustawie jest połączenie planu spłaty wierzycieli z planem podziału, co wynika z ust. 7. W planie spłaty dokonuje się bowiem podziału funduszy masy upadłości. Fundusze masy upadłości oznaczają wszystkie sumy, które weszły w skład masy upadłości i powinny być przeznaczone na zaspokojenie wierzycieli, tj. środki objęte przez syndyka po ogłoszeniu upadłości, środki pochodzące z dochodów upadłego z okresu postępowania upadłościowego oraz sumy uzyskane z likwidacji masy upadłości, w tym również ze składników majątku obciążonego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, a także prawami oraz prawami osobistymi i roszczeniami ujawnionymi przez wpis do księgi wieczystej lub nieujawnionymi w ten sposób, lecz zgłoszonymi sędziemu-komisarzowi w terminie określonym w art. 51 ust. 1 pkt 5. Ponadto regulacja proponowana w ust. 2 i 3 art. 491 15 ma na celu rozwianie wątpliwości, że choć zasadą pozostaje całkowite pokrywanie w planie spłaty kosztów tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa, to możliwa jest także ich częściowa spłata w przypadku ograniczonych możliwości zarobkowych upadłego. Powinno to wyeliminować przypadki, w których brak możliwości całkowitej spłaty kosztów Skarbu Państwa skłaniał sądy do kończenia postępowania upadłościowego bez ustalania planu spłaty. Zmiana w ust. 4 art. 49115 polega na dookreśleniu przesłanek, które sąd bierze pod uwagę przy ustalaniu planu spłat. Z praktyki wynika, że ważnym kryterium określającym plan spłat jest stopień zaspokojenia wierzytelności z likwidacji majątku oraz bieżących przychodów dłużnika w postępowaniu upadłościowym. Powyższe rozwiązanie powinno skłonić sąd do premiowania tych dłużników, którzy w trakcie trwania postępowania czynnie zwiększają stopień zaspokojenia wierzycieli;
- istota zmian wprowadzonych w art. 49116 została opisana wyżej, przy wyjaśnieniu trzech proponowanych w ustawie sposobów oddłużenia. Podobnie jak w przypadku opisanym w pkt 10, jeżeli w postępowaniu upadłościowym zgromadzono fundusze masy upadłości, to sąd ustala plan spłaty ograniczony jedynie do podziału tych funduszy. Rozwiązanie takie jest wynikiem przyjęcia założenia, że plan spłaty jest dokumentem, który spełnia zarówno funkcję planu podziału, jak i określa okres i wysokość spłat wierzycieli po zakończeniu postępowania. W przypadku zaistnienia przesłanek do umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalania okresu spłaty albo warunkowego umorzenia zobowiązań sąd ustali plan, który będzie spełniał jedynie funkcję planu podziału;
- zmiany w art. 49117 i 49120a mają charakter dostosowujący do przyjętych w ustawie założeń, że na decyzje dotyczące umorzenia przysługuje skarga kasacyjna oraz o orzekaniu w przedmiocie umorzenia zobowiązań i na rozprawie.
Zmiany w ustawie – Kodeks postępowania cywilnego
Zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego polegają na rozszerzeniu zakresu kompetencji asystenta sędziego. Zgodnie z obecnym stanem prawnym asystent sędziego wykonuje czynności zmierzające do przygotowania spraw sądowych do rozpoznania (art. 155 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 52, z późn. zm.). Jest to ogólny przepis przyznający asystentom sędziego kompetencje do dokonywania czynności zmierzających do merytorycznego rozpoznania sprawy. Jednak w Kodeksie postępowania cywilnego brak jest szczegółowych regulacji pozwalających na powierzenie asystentom sędziego wykonywania konkretnych czynności. W praktyce więc asystenci przygotowują projekty zarządzeń zmierzających do przygotowania spraw sądowych do rozpoznania, które następnie przedkładają sędziemu referentowi. Ostatecznie, zarządzenie wydaje sędzia referent (zgodnie z terminologią przyjętą w Kodeksie postępowania cywilnego – przewodniczący). Rozwiązanie takie jest głęboko niepraktyczne, nieefektywne, prowadzi do przedłużenia postępowania, niepotrzebnie generuje zbędne czynności, angażuje do dokonania jednej czynności dwie osoby – asystenta, a następnie sędziego. Z uwagi na powyższe, dążąc do zapewnienia maksymalnej sprawności i efektywności postępowań cywilnych, proponuje się, aby wszystkie zarządzenia, które w toku postępowania wydaje przewodniczący (tj. w istocie rzeczy sędzia-referent), mógł wydawać asystent sędziego. Rozwiązanie to będzie miało zastosowanie do zarządzeń wzywających do usunięcia braków formalnych i fiskalnych pism procesowych, zarządzeń w zakresie doręczeń, w tym również dotyczących skuteczności doręczeń, zarządzeń o wyznaczeniu terminu rozprawy oraz wszelkich zarządzeń zmierzających do przygotowania rozprawy. Wszystkie te zarządzenia mają charakter przygotowawczy, a w niektórych przypadkach techniczny (np. zarządzenie o ponownym wezwaniu świadka na termin rozprawy w razie nieskuteczności poprzedniego wezwania). Nie jest uzasadnione, aby czynności te wykonywał wyłącznie sędzia. Takie rozwiązanie ma istotne znaczenie dla sądów, które są znacznie obciążone stale zwiększającą się liczbą spraw. Biorąc pod uwagę, że istotna część pracy sędziego sprowadza się do kwestii związanych z obrotem korespondencją, analizowaniem skuteczności doręczeń itd., proponowane rozwiązanie może znacznie usprawnić przebieg postępowań cywilnych.
Projektowana zmiana pozostawia przewodniczącemu możliwość korygowania decyzji asystenta poprzez wprowadzenie regulacji, zgodnie z którą w każdym przypadku (tj. niezależnie do tego, czy dojdzie do zmiany okoliczności, czy też nie) przewodniczący może uchylić lub zmienić zarządzenie asystenta. Kompetencja przewodniczącego w tym zakresie nie jest w żaden sposób ograniczona.
Projektowane rozwiązanie wyklucza z zakresu kompetencji asystenta sędziego wydawanie zarządzeń o zwrocie pism procesowych, w tym pozwu. W szczególności, zarządzenie o zwrocie pozwu (jak również pism, do których przepisy o pozwie stosuje się odpowiednio) nie ma bowiem charakteru zmierzającego do przygotowania sprawy do rozpoznania, ale jest zarządzeniem kończącym postępowanie. Wobec powyższego zarządzenie to nadal pozostanie w wyłącznej kompetencji przewodniczącego.
Szczególna regulacja została zaprojektowana dla wydawanego przez asystenta sędziego zarządzenia o wezwaniu do uiszczenia opłaty. Z jednej strony zarządzenie o wezwaniu do uiszczenia opłaty ma charakter czynności przygotowawczej do rozpoznania sprawy i powierzenie możliwości wydawania tego zarządzenia asystentowi sędziego jest niezbędne dla zapewnienia sprawności postępowania związanego z formalną weryfikacją pisma procesowego. Z drugiej jednak strony należy wziąć pod uwagę, że na ogólnych zasadach, w przypadku wydania takiego zarządzenia przez przewodniczącego, podlega ono zaskarżeniu (art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.). Z uwagi na powyższe przyjęto rozwiązanie, zgodnie z którym w terminie tygodniowym od dnia doręczenia stronie zarządzenia asystenta sędziego o wezwaniu do uiszczenia opłaty z pouczeniem o terminie i sposobie wniesienia zastrzeżenia strona może wnieść zastrzeżenia co do zarządzenia asystenta sędziego. Zastrzeżenia nie wymagają uzasadnienia. W razie wniesienia zastrzeżenia zarządzenie asystenta sędziego traci moc. Zastrzeżenie ma charakter uproszczony i powoduje automatyczny skutek w postaci utraty mocy przez zarządzenie asystenta sędziego o wezwaniu do uiszczenia opłaty.
Projektowana regulacja odnosić się będzie również do zarządzeń wydawanych przez sędziego-komisarza w postępowaniu upadłościowym i restrukturyzacyjnym, gdyż w postępowaniach tych sędzia-komisarz ma również prawa i obowiązki przewodniczącego.
Zmiana w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
W związku z wprowadzeniem możliwości wystąpienia z wnioskiem o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli oraz skargi na czynności syndyka w postępowaniu upadłościowym należało wprowadzić regulacje określającą wysokość opłaty w tego typu sprawach. Przyjęte, że w sprawach tych należy pobierać opłatę przewidzianą obecnie dla wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej – opłata podstawowa.
Zmiany w ustawie o licencji doradcy restrukturyzacyjnego
W związku z wprowadzeniem regulacji umożliwiającej ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej bez wyznaczania
sędziego-komisarza oraz kierującej zgłoszenia wierzytelności bezpośrednio do syndyka, należało przesądzić sposób prowadzenia dokumentacji przez syndyka w tego typu sprawach. Przepis reguluje także sposób archiwizacji, udostępniania informacji przez syndyka oraz przekazywania akt sprawy nowo wyznaczonemu syndykowi lub nadzorcy sądowemu.
Ponadto, w związku ze zmianą modelu prowadzenia upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej zdecydowano o doprecyzowaniu przepisów nadzorczych zawartych w ustawie o licencji doradcy restrukturyzacyjnego, w zakresie określającym podstawy inicjowania czynności nadzorczych przez Ministra Sprawiedliwości.
Jednocześnie wprowadzono zmianę dotyczącą roty przysięgi doradcy restrukturyzacyjnego, dostępując ją do regulacji przewidzianej dla innych zawodów prawniczych.
Zmiany w ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów
Proponowane zmiany ma na celu wyjaśnienie pojawiających się w praktyce wątpliwości związanych ze stosowaniem ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów w przypadku prowadzenia postępowania upadłościowego wobec dłużnika alimentacyjnego.
Używane w ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów pojęcia „bezskuteczność egzekucji”, „organ egzekucyjny” oraz „postępowanie egzekucyjne” mogą być odnoszone także do postępowania upadłościowego wyłącznie w drodze wykładni celowościowej. Mając powyższe na uwadze, dla usunięcia praktycznych problemów z ustalaniem prawa do świadczeń alimentacyjnych związanych z dłużnikami, wobec których ogłoszono upadłość w oparciu o tę ustawę, zaproponowano zmianę definicji bezskuteczności egzekucji oraz dodanie definicji organu egzekucyjnego.
Zmiany w ustawie – Prawo restrukturyzacyjne
Art. 105 i art. 264
Zmiana ma na celu usprawnienie i przyspieszenie postępowania. Szczególnie w postępowaniu restrukturyzacyjnym uzasadnione jest dodatkowe obciążenie nadzorcy sądowego albo zarządcy obowiązkami, które mają na celu przygotowanie zgromadzenia wierzycieli. Projektowana zmiana ma znaczenie dla upadłości konsumenckiej w takim zakresie, że w postępowaniu upadłościowym prowadzonym wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej również przewidziana jest możliwość zawarcia układu, do którego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy – Prawo restrukturyzacyjne.
Art. 233
Zmiana w art. 233 ust. 1 pkt 2 jest spójna z analogiczną zmianą w art. 51 ust. 1 pkt 6 p.u. i wynika z odejścia od koncepcji wyznaczania osoby sędziego-komisarza przez sąd. Różnica w brzmieniu art. 233 ust. 1 pkt 2 p.r. i art. 51 ust. 1 pkt 6 p.u. wynika z tego, że w postępowaniu upadłościowym funkcję sędziego-komisarza może pełnić referendarz sądowy. W takiej sytuacji konieczne jest więc, aby sąd ogłaszając upadłość, zdecydował, czy funkcję tę ma pełnić sędzia czy referendarz sądowy. Z uwagi na to, że w postępowaniu restrukturyzacyjnym funkcji sędziego-komisarza nie może pełnić referendarz sądowy w treści art. 233 ust. 1 pkt 2 nie było potrzeby zamieszczania regulacji analogicznej do art. 51 ust. 1 pkt 6 p.u. Po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego do pełnienia funkcji sędziego-komisarza zostanie przydzielony sędzia zgodnie z ogólnymi regułami określonymi w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2015 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych.
Art. 235
Zmiana jest konsekwencją założenia, że skoro nadzorca sądowy albo zarządca zostanie wyposażony w kompetencje zawiadamiania wierzycieli o zgromadzeniu wierzycieli, to jednocześnie może otrzymać kompetencje dokonywania zawiadomień o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego.
Art. 259, art. 278 i art. 312
W toku przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego oraz postępowania sanacyjnego jest dopuszczalne wszczęcie postępowania sądowego w celu dochodzenia roszczeń. W ten sposób może więc nastąpić przerwanie biegu terminu przedawnienia. Jednocześnie jednak w poszczególnych postępowaniach restrukturyzacyjnych są przewidziane określone zakazy egzekucji. Brak możliwości wszczęcia postępowania egzekucyjnego oznacza, że wierzyciel nie ma możliwości doprowadzenia do przerwania biegu przedawnienia przez złożenie wniosku egzekucyjnego. Taka przeszkoda powinna być wyraźnie określona jako zawieszenie biegu terminu przedawnienia.
Art. 361
Uzasadnienie zmian art. 361 omówiono przy okazji uzasadnienia do art. 425g, art. 425i oraz art. 434a p.u.
Art. 7 projektu ustawy
Postępowania upadłościowe wszczęte według znowelizowanych przepisów w całości będą podlegały nowym regulacjom, w tym znaczeniu, że zdarzenia, które miały miejsce przed wejściem w życie nowelizacji, będą podlegały nowym regulacjom. Celem art. 8 nie jest przełamanie wyrażonej w art. 3 k.c. zasady nieretroakcji przepisów prawa materialnego. Projektowany przepis dotyczy jedynie oceny zdarzeń, które miały miejsce przed wejściem w życie ustawy, w postępowaniu restrukturyzacyjnym bądź upadłościowym wszczętym już po jej wejściu w życie, istotnych w aspekcie skutków wszczęcia takiego postępowania (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 sierpnia 2018 r., I AGa 207/18).
Wprowadzenie wskazanego przepisu ma także na celu zachowanie spójności regulacji w obrębie przepisów dotyczących prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego i nawiązuje wprost do regulacji zawartej w art. 448 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne.
Zmiany w ustawie o Krajowym Rejestrze Zadłużonych
Projekt wprowadza niezbędne zmiany dostosowujące ustawę o KRZ do wprowadzanych niniejszą zmianą regulacji. Wynika to z tego, że projekt ten wejdzie w życie przed planowaną datą wejścia w życie przepisów o KRZ, to jest 1 grudnia 2020 r.
Art. 9 projektu ustawy
Mając na uwadze duży zakres zmian proponowanych w projekcie, dla zapewnienia pewności stosowania prawa, przyjęto regułę stosowania w całości nowych rozwiązań do postępowań zainicjowanych wnioskami złożonymi po dniu wejścia w życie ustawy (podobnie, jak w przypadku wejścia w życie poprzednich dużych nowelizacji prawa upadłościowego). Wyjątek przewidziano dla przepisów usprawniających postępowanie wprowadzanych do ustawy – Prawo restrukturyzacyjne, przepisów które pozwolą ułatwić zakończenie przedłużających się postępowań upadłościowych oraz które ułatwią sprzedaż składników majątku, objętych odrębnym sporem w czasie trwania postępowania upadłościowego (zmiany w art. 315, art. 317, art. 320 ust. 3, art. 330a, art. 334 p.u.).
IV. Przepis końcowy – termin wejścia w życie
Art. 10 projektu ustawy
Projekt przewiduje 6-miesięczny okres vacatio legis, co jest uzasadnione potrzebą przygotowania organów sądowych oraz doradców restrukturyzacyjnych do nowych rozwiązań. Wyjątki dotyczą dodatkowych obowiązków związanych z obwieszczeniami, których wejście w życie należy wiązać z wejściem w życie ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych. Ponadto, 14 dniowy termin wejścia w życie przewiduje się dla rozwiązań, które przedstawiono przy uzasadnieniu do art. 9 oraz przepisów usuwających wątpliwości interpretacyjne w ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, a także przepisów rozszerzających zakres kompetencji asystenta sędziego (zmiany w K.p.c).
Ocena przewidywanego wpływu projektu ustawy na działalność mikro przedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorców.
Projektowana ustawa będzie oddziaływała przede wszystkim na przedsiębiorców prowadzących działalność jako osoby fizyczne. Na podstawie nowych rozwiązań także przedsiębiorca, podobnie jak obecnie konsument w postępowaniu upadłościowym, będzie miał prawo do zachowania części środków ze sprzedaży w postępowaniu upadłościowym mieszkania lub domu jednorodzinnego. Ponadto projekt przewiduje ułatwienia w uzyskaniu oddłużenia po zakończeniu postępowania upadłościowego przez przedsiębiorcę, który przeszedł postępowanie upadłościowe.
Zmiany w regulacjach dotyczących upadłości osób nieprowadzących działalności gospodarczej mogą także służyć oddłużeniu osób, które zakończyły prowadzenie działalności gospodarczej, niezależnie od czasu, który upłynął od zakończenia tej działalności, co oznacza, że wyjście ze stanu nadmiernego zadłużenia będzie możliwe dla dużo większej grupy byłych przedsiębiorców.
Część proponowanych zmian odnosi się do ogólnych przepisów upadłościowych i restrukturyzacyjnych (przepisy dotyczące przygotowanej likwidacji, zgłaszania wierzytelności i ustalania listy wierzytelności, zwoływania zgromadzenia wierzycieli w celu przyjęcia układu), które będą oddziaływały na wszystkich przedsiębiorców w sposób zwiększający szybkość i efektywność prowadzonych czynności.
Projekt ustawy został wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów pod numerem UD357.
Stosownie do art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. z 2017 r. poz. 248) oraz art. 52 § 1 uchwały nr 190 Rady Ministrów z 29 października 2013 r. – Regulamin pracy Rady Ministrów (M.P. z 2016 r. poz. 1006, z późn. zm.) projekt ustawy został zamieszczony w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji oraz na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości.
Projekt ustawy nie jest sprzeczny z prawem Unii Europejskiej. Projekt ustawy nie podlega opiniowaniu przez organy i instytucje Unii Europejskiej.
Projektowana ustawa nie zawiera przepisów technicznych, w związku z tym nie podlega notyfikacji w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. poz. 2039, z późn. zm.).
[1]) Dane ze sprawozdań statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości S20UN.
[2]) W Anglii i Walii notuje się rocznie około 50 tys. tego typu postępowań, przy ok. 11 tys. upadłości konsumenckich i ok. 26 tys. całkowitych umorzeń zadłużenia (tzw. upadłość bezmajątkowa).
[3]) Z danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w sprawach, w których wydano merytoryczne rozstrzygnięcie, udział spraw, w których oddalano wniosek, waha się w granicach, w zależności od okręgu sądowego, od ok. 8% do ok. 48%.
[4]) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 lipca 2018 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. poz. 1358).
[5]) K 11/95, OTK z 1996 Nr 2, poz. 9, s. 72.
[6]) § 11 dodany przez art. 2 pkt 61 ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. (Dz. U. poz. 1311), obowiązujący od dnia 8 września 2016 r.
[7]) Dz. Urz. UE L 141 z 05.06.2015, str. 19.
[8]) Tak, A. Hrycaj, Oddłużenie upadłego konsumenta a brak zgłoszeń wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, Monitor Prawniczy 2016, Nr 2.